قال ابی عبدالله علیه السلام:
اِنَّ مِن حَقیقَةِ الایمانِ اَن تُؤثِرَ الحَقَّ وَ اِن ضَرَّکَ عَلَى الباطِلِ وَ اِن نَفَعَکَ وَ اَن لا یَجوزَ مَنطِقُکَ عِلمَکَ؛
(بحارالانوار، ج 2، ص114)
اِنَّ: حرف مشبهة بالفعل – مبنی بر فتح- عامل
مِن: حرف جر- مبنی بر سکون- عامل
حَقیقَةِ: اسم- مصدر- جامد- مفرد- مونث- معرفه به اضافه- معرب/ مجرور به حرف جر- اسم إنّ محلا منصوب – جار و مجرور متعلق به یکون محذوف
الایمانِ: اسم- مشتق- مصدر باب افعال- مفرد- مذکر- معرفه به ال- معرب/ مضاف الیه و مجرور
اَن تُؤثِرَ الحَقَّ وَ اِن ضَرَّکَ عَلَى الباطِلِ وَ اِن نَفَعَکَ: خبر إنّ – محلا مرفوع
وَ اَن لا یَجوزَ مَنطِقُکَ عِلمَکَ: معطوف به خبر إنّ – محلا مرفوع
اَن: حرف ناصبه – عامل – مبنی بر سکون /
تُؤثِرَ: فعل – مضارع منصوب- مفرد مذکر مخاطب- ثلاثی مزید باب افعال- مهموز- متعدی/ فعل و فاعل ضمیر مستتر أنت
أن توثر: تأویل به مصدر می رود: إیثار الحق ... : ترجیح دادن حق
الحَقَّ:اسم- جامد – اسم مصدر- مفرد- مذکر- معرفه به ال- معرب/ مفعول به و منصوب
وَ: واو حالیه – غیرعامل- مبنی بر فتح
اِن: حرف شرط – عامل – مبنی بر سکون
ضَرَّ: فعل – ماضی – مفرد مذکر غایب- ثلاثی مجرد- مضاعف- متعدی/ فعل و فاعل ضمیر مستتر هو – فعل شرط محلا مجزوم
کَ: اسم- ضمیر متصل نصبی- مفرد مذکر مخاطب/ مفعول به و محلا منصوب
وَ اِن ضَرَّکَ: جمله حالیه (ذوالحال: الحق) – محلا منصوب
عَلَى: حرف جر- عامل- مبنی بر سکون
الباطِلِ: اسم- جامد – اسم مصدر- مفرد- مذکر- معرفه به ال- معرب/ مجرور به حرف جر – جار و مجرور متعلق به أن توثر
وَ اِن: مانند قبلی
نَفَعَ: فعل – ماضی – مفرد مذکر غایب- ثلاثی مجرد- سالم- متعدی/ فعل و فاعل ضمیر مستتر هو – فعل شرط محلا مجزوم
وَ اِن نَفَعَکَ: جمله حالیه (ذوالحال: الباطل) – محلا منصوب
کَ: مانند قبلی
وَ: حرف عطف- غیرعامل
اَن: مانند قبلی
لا : حرف نفی
یَجوزَ: فعل – مضارع منصوب منفی- مفرد مذکر غایب- ثلاثی مجرد- معتل(اجوف واوی) – متعدی/ فعل
أن لا یجوز: تأویل به مصدر می رود: عدم جواز؟
مَنطِقُ: اسم- جامد – مصدر میمی- مفرد- مذکر- معرفه به اضافه- معرب/ فاعل
کَ: اسم ضمیر متصل جری- مفرد مذکر مخاطب/ مضاف الیه و محلا مجرور
عِلمَ: اسم- جامد- اسم مصدر- مفرد- مذکر- معرفه به اضافه- معرب/ مفعول به و منصوب
کَ: مانند قبلی
امام صادق علیه السلام:
همانا از حقیقت ایمان این است که حق را اگر چه به ضررت باشد، بر باطل، اگر چه به نفعت باشد ترجیح دهی و دیگر اینکه گفتار تو از علمت تجاوز نکند.
خودم چند تا سوال داشتم:
1)با توجه به اینکه مشتقات 8 تا هستند، آیا مصدرهای ثلاثی مزید مثل همین "ایمان" را (که در صرف می خواندیم مشتق از فعل ماضی هستند) نباید مشتق حساب کنیم؟
2) افعالی که با حرف جر متعدی می شوند آیا کلمه ای را که بعد حرف جر آمده باید ذکر کنیم که مفعول به است یا فقط بگوییم مجرور است کافیه؟
(مثلا در اینجا فعل آثر (باب افعال) خودش متعدی است (برتری داد) و با حرف جر "علی" مجددا متعدی شده (آثر علی = ترجیح داد بر) آیا باید ذکر کنیم که "باطل" مفعول به دوم است؟
3) در جمله های شرطیه : اِن ضَرَّکَ و اِن نَفَعَکَ ، جزاء شرط کجاست؟