خلاصه‌ی صفحات ۲۵۰ تا ۳۰۰ جلد چهارم

( سخط )

سخط: نارضایتی , ناخشنودی , گله , شکایت

« السَّخَطُ » بالتحریک وبضم أوله وسکون ثانیه : الغضب ، وهو خلاف الرضا  

یقال سَخِطَ سَخَطاً من باب تعب : أی غضب

  

( سبط )

 و الأَسْبَاطُ : أولاد الولد جمع سِبْطٍ نوه=فرزند فرزند

وَفِی الْحَدِیثِ « الْحَسَنُ وَالْحُسَیْنُ سِبْطَا رَسُولِ اللهِ صلى الله علیه وآله » .

 ویحتمل أن یراد بِالسِّبْطِ القبیلة ، أی یتشعب منهما نسله.

 و السَّابَاطُ : سقیفة بین حائطین تحتها طریق ، والجمع سَوَابِیط و سَابَاطَات.گذرگاه سقف دار

 « یوم سَابَاط » من أیام الحسن بن علی علیه السلام مشهور.

 

( رهط )

رَهْط : ج أَرْهُط و أَرْهَاط و جج أرَاهِط و أرَاهِیط : گروه مردان که از سه نفر تا ده نفر باشند و در میان آنها زن نباشد این واژه مفرد ندارد و هرگاه عددى بر آن اضافه شود معناى شخص یا نفس را میدهد.

قوله تعالى ( وَلَوْ لا رَهْطُکَ لَرَجَمْناکَ ) [ 11 / 91 ] أی قومک و عزتهم عندنا لکونهم على ملتنا.

والرَّهْطُ ـ قوم و قبیله شخص-گروهی که از سه تا ده نفر باشند

 

( ربط )

رَبَطَ : رَبْطاً هُ : آن را بست و محکم کرد 
- هُ اللّهُ على قَلْبهِ : خداوند دلِ او را پرتوان و شکیبا کرد 

 ( رَبَطْنا عَلى قَلْبِها ) [ 28  10 ]. والرَّبْطُ على القلب : تسدیده و تقویته

أی أعدها للجهاد.

وَمِنْهُ « مَنْ رَبَطَ فَرَساً فِی سَبِیلِ اللهِ فَلَهُ کَذَا » .

و رِبَاطُ الخیلِ :گله اسبان

 و المُرَابَطَةُ أیضا : حبس الرجل نفسه على تحصیل معالم الدین ،

 و المُرَابَطَةُ أیضا : انتظار الصلاة بعد الصلاة ،

و رَبِیطُ الجأشِ : أی شدید القلب ، کأنه یربط نفسه عن الفرار.

 

( خطط )

خطط: کشید ( نقشه و طرح )، طرح ‌ ریزی کرد

فِی الْحَدِیثِ « لَا صُورَةٌ وَ لَا تَخْطِیطٌ وَ لَا تَحْدِیدٌ ».

 والخِطَّةُ بالکسر : الأرض ، زمینی که اولین بارکسی وارد آن شود

وَفِی الْحَدِیثِ « مَسْجِدُ الْکُوفَةِ آخِرُ السَّرَّاجِینَ خِطَّةُ آدَمَ ».

 

( خرط )

 و اخْتَرَطَ سیفَهُ :بر کشید شمشیرش را.

 و خَرَطْتُ الورقَ من بابی ضرب وقتل : حتته من الأغصان ، وهو أن تقبض على أعلاه ثم تمر یدک علیه إلى أسفله.

و منه المثل « دونه خَرْطُ القتاد » وقد مر. برگ درخت را با دست کندن آسانتر از دست کشیدن بر درخت (این مثل در مورد کارهای سخت و شاق بکار میرود).

 

( حوط )

حاطَ : حَوْطاً و حِیطَةً و حِیَاطَةً [ حوط ] بهِ : بر گِرد وى حلقه زد 
- هُ : او را نگهدارى و محافظت کرد .

قوله تعالی : ( أَنَّ اللهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ عِلْماً ) [ 65 / 12 ] أی بلغ منتهى کل شیء و أحاط به علمه.

قوله : ( إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ مُحِیطٌ ) [ 41 / 54 ] أی بالإشراق والإحاطة والقدرة، تسلط و قدرت

وَفِی الْحَدِیثِ « خُذْ بِالْحَائِطَةِ لِدِینِکَ ».احتیاط کردن در کارهای دینی

 و احْتَاطَ الرجلُ :ان مرد در کارش دور اندیشی کرد

و أنا أُحَوِّطُ حولَ ذلک الأمر : أی أدور.

 وحَاطَهُ یَحُوطُهُ حَوْطاً وحِیَاطَةً :از ان حفاظت وصیانت کرد

 إذا حفظه وصانه وذب عنه وتوفر على مصالحه.

 ومنه الدُّعَاءُ « وَاجْعَلْنِی فِی حِیَاطَتِکَ ».در حفاظتت

وحِیَاطَةُ الإسلام : حفظه و حمایته.

و منه « أَحَطْتُ به علما »احاطه یافتم به علم از تمام جهات

وَفِی حَدِیثِ تَرْغِیبِ الْمَرْءِ وَکَوْنِهِ مَعَ عَشِیرَتِهِ « هُمْ أَشَدُّ النَّاسِ حِیطَةً مِنْ وَرَائِهِ » .

أی حِیَاطَةً وحفظا وَفِی الْحَدِیثِ « کُلُّ مُحِبٍّ لِشَیْءٍ یَحُوطُ حَوْلَ مَا أَحَبَّ ».

 

( حبط )

حَبِطَ : حَبْطاً و حُبُوطاً عملُهُ : کار او باطل شد ، بیهوده شد 

قوله تعالى : ( حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ ) [ 2  217 ] أی بطلت.

 وحَبِطَ العملُ یَحْبَطُ نتیجه کار و عمل باطل شد

 

( وفض )

وَفَضَ : وَفْضاً و وفَضاً : با شتاب دوید .

قوله تعالى : ( کَأَنَّهُمْ إِلى نُصُبٍ یُوفِضُونَ ) [ 70 / 43 ] أی یسعون و یسرعون ، أی إلى الداعی ، یقال أَوْفَضَ واسْتَوْفَضَ : إذا أسرع.شتابان-سریع

والأَوْفَاضُ : الفِرَق من الناس والأخلاط من قبائل شتى ، کأصحاب الصفة.

 

( مضض )

 مَضَّنِی الجرحُ مَضّاً : زخم مرا دردمند کرد

( مخض )

مُخِضَ و أخذ زبده. والمِمْخَضَةُ بالکسر ظرفی که در آن شیر را میزنند تا کره از ان جدا گردد، مشک

 

( قرض )

قوله تعالى : ( إِنْ تُقْرِضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکُمْ ) [ 64 / 17 ] القَرْضُ : ما تعطیه غیرک لیقضیکه ،وام دادن – قطع کردن

المَقَارِیضِ التی یُقْرَضُ بها.

 ومنه الْحَدِیثُ « کَانَ بَنُو إِسْرَائِیلَ إِذَا أَصَابَ أَحَدَهُمْ قَطْرَةُ بَوْلٍ قَرَضُوا لُحُومَهُمْ بِالْمَقَارِیضِ ».

أی قطعوها

 واسْتَقْرَضَ : طلب القرض. واقْتَرَضَ : أخذه.

قوله تعالى : ( فَوَجَدا فِیها جِداراً یُرِیدُ أَنْ یَنْقَضَ فَأَقامَهُ ) [ 18  77 ] أی یسقط وینهدم ،

 من قولهم انْقَضَ الحائطُ :فروریختن دیوار

 

( قبض )

قوله تعالى : ( فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ ) [ 20 / 96 ] أی أخذت ملء کف من تراب

. قوله : ( یَقْبِضُ وَیَبْصُطُ ) [ 2 / 245 ] أی یضیق على قوم ویوسع على قوم.

 وقَبَضْتُ الشیءَ قَبْضاً : أخذته.

والقَابِضُ هو من أسمائه تعالى ، وهو الذی یوسع الرزق على عباده

 ویَقْبِضُ الله الأرض ، ویَقْبِضُ السماءَ : أی یجمعهما.

والانْقِبَاضُ : خلاف الانبساط.

 ومنه الْحَدِیثُ « الِانْقِبَاضُ عَنِ النَّاسِ مَکْسَبَةٌ لِلْعَدَاوَةِ ».

 

( فرض )

 ومنه قوله : ( فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَ ) [ 2  197 ] أی وقته أو أوجبه.

قوله تعالى : ( إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلى مَعادٍ ) [ 28  85 ] أی أوجب علیک تلاوته بتبلیغه والعمل بما فیه.واجب شدن

قوله : ( أَنْزَلْناها وَفَرَضْناها ) [ 24  1 ] أی فَرَضْنَا ما فیها والزمناکم العمل بها

قوله : ( لا فارِضٌ وَلا بِکْرٌ ) [ 2  68 ] الْفَارِضُ المسنة-پیر

 الْفَرِیضَةَ أخص من الواجب لأنها الواجب الشرعی

الْفَرَائِضَ مقدرات

و مثله« ما ذا أقول وأفوض على نفسی وفَرَضَ الله الأحکام فَرْضاً أوجبها».

 

( غیض )

قوله تعالى : ( وَغِیضَ الْماءُ ) [ 11  44 ] إذا نقص ، یقال غَاضَ الماء یَغِیضُ غَیْضاً من باب سار ، ومَغَاضاًأی قل ونضُب فی الأرض ، وانغاض مثله.اب کم شد –اب در زمین فرو رفت

وغَیَّضْتُ الدمع بالتشدید : نقصته و حبسته: اشکش را نگهداشت

 وهی مَغِیضُ ماء یجتمع فیه الشجر

 

( غمض )

ومنه الْحَدِیثُ « أَصَبْتُ مَالاً أَغْمَضْتُ فِی مَطَالِبِهِ » أی تساهلت فی تحصیله ولم أجتنب فیه الحرام و الشبهات ، و محصله جمعته من حرام أو حلال وشبهة ، وأصله من إِغْمَاضِ العین.

والْغَامِضُ : خلاف الواضح.

و « نسب غَامِضٌ » أی لا یعرف.