خلاصه‌ی صفحات ۳۰۰ تا ۳۵۰ جلد چهارم

( غبط )

فِی الْحَدِیثِ « مَنْ یَزْرَعْ خَیْراً یَحْصُدْ غِبْطَةً ».

أی فرحا و سرورا

والغِبْطَةُ بالکسر : حسن الحال

وهی اسم من غَبَطْتُه غَبْطاً من باب ضرب : إذا تمنیت مثل ما له من غیر أن ترید زواله منه ، وهذا جائز ولیس من الحسد إلا إذا تمنیت زواله=.ارزوی نعمت دیگران را کردن بدون اینکهزوالش برای صاحبش خواسته شود ومخالف حسد میباشد

وَمِنْهُ « عَلَیْکُمْ بِتَقْوَى اللهِ فَإِنَّهَا غِبْطَةُ الطَّالِبِ الرَّاجِی »

وَفِی الْحَدِیثِ الْقُدْسِیِ « الْمُتَحَابُّونَ فِی جَلَالِی لَهُمْ مَنَابِرُ مِنْ نُورٍ یَغْبِطُهُمُ النَّبِیُّونَ »

 

( غطط )

والغَطُّ فی الماء : الغوص فیه. فرو بردن در آب

والغَطِیطُ : صوت النائم. صدای کخر خر کسی که خوابیده

وَمِنْهُ « أَنَّهُ نَامَ حَتَّى سَمِعَ غَطِیطَهُ »

والغُطَاطُ بالضم : أول الصبح

 

( غمط )

غَمَطَ الناس کنصر وسمع : استحقرهم. مردم را حقیر و خوار کرد

و منه الْحَدِیثُ « الْکِبْرُ أَنْ تَسْفَهَ الْحَقَّ وَتَغْمِطَ النَّاسَ ».

غَمَطَ النعمة : لم یشکرها.شکر نکرد از ان

  

( فرط )

فرَّط ( فی ):  کوتاهی کرد ، اهمال کرد ، مهمل گذاشت ، بی ‌ توجهی کرد

قوله تعالى : ( ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْءٍ ) [ 6  / 38 ] أی ما ترکنا ولا ضیعنا و لا أغفلنا ،

( ما فَرَّطْتُمْ فِی یُوسُفَ ) [ 12 /  80 ] أی ما قصرتم فی أمره

قوله : ( عَلى ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللهِ ) [ 39 /  56 ] أی قصرت فی جنب الله.

ومُفْرِطُونَ بکسر الراء : المسرفون على أنفسهم فی الذنوب.

وأمر فُرُط : مجاوز فیه الحد ، ومنه قوله تعالى : ( وَکانَ أَمْرُهُ فُرُطاً ) قیل سرفا وتضییعا ، وقیل ندما. والتَّفْرِیطُ : التقصیر عن الحد والتأخیر فیه.

وَفِی حَدِیثِ عَلِیٍّ علیه السلام « لَا تَرَى الْجَاهِلَ إِلَّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً » اسراف کننده در عمل

حَدِیثُ أَهْلِ الْبَیْتِ « نَحْنُ أَفْرَاطُ الْأَنْبِیَاءِ وَأَبْنَاءُ الْأَوْصِیَاءِ »

 

 (فقط)

رأیته مرة واحدة فَقَطْ : تنها او را یک بار دیدم

( فلسط )

« فَلَسْطِین » قیل هو موضع بمکة و یقال إنه مولد النبی صلى الله علیه وآله

( قسط )

قَسْطاً و قُسُوطاً : آن مرد ستم کرد و از حق روى گردانید .

قوله تعالى : ( وَأَمَّا الْقاسِطُونَ فَکانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً ) [ 72 /  15 ] أی الجائرون من القُسُوطِ وهو الجور.

 والإِقْسَاطُ : العدل

وَفِی الْحَدِیثِ « لَیُنْفِقُ الرَّجُلُ بِالْقِسْطِ ».

أی بالعدل وبلغة الکفاف.

 أخذا من القُسُوطِ الذی هو العدول عن الحق

 

( قنط )

قوله تعالى : ( لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ ) [ 39 /  53 ] القُنُوطُ من رحمة الله :  مایوس شد از رحمت خداوند

( نبط )

نَبَطَ : نَبْطاً و نُبُوطاً الماءُ : آب از زمین بیرون آمد 

قوله تعالى : ( لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ ) [ 4  / 83 ] أی یستخرجونه  آب از زمین جوشید وبیرون آمد

والاسْتِنْبَاط : الاستخراج بالاجتهاد

بإِنْبَاط الماء ، أی استخراجه لکثرة فلاحتهم

( نشط )

نشط :  بفعالیت پرداختن , زندگی بخشیدن , حیات بخشیدن , جان دادن , روح بخشیدن 

قوله تعالى : ( وَالنَّاشِطاتِ نَشْطاً ) [ 79 /  2 ] قیل هم الملائکة- تَنْشَطُ أرواح المؤمنین

نَشَطْتُ العقدة: گره را محکم کردم

النَاشِط من بلد إلى بلد: از شهری به شهر دیگر رفتن

ونَشِطَ فی عمله یَنْشَط من باب تعب : در کارش چست وچالاک شد

ومنه الدُّعَاءِ « اللهُمَّ ارْزُقْنِی الْقُوَّةَ وَالنَّشَاطَ » بالفتح. سر زنده-شاداب

 

( نمط )

النَّمَطُ بالتحریک الجماعة من الناس أمرهم واحد: گروهی از مردم که بر یک راه وروش باشند

و « النَّمَط » ثوب من صوف ذو لون من الألوان ولا یکاد یقال للأبیض نَمَط ، والجمع أَنْمَاط کسبب وأسباب.

لباسی پشمی ورنگی

النَّمَط نوعی فرش و گستردنی پشمی و رنگی

( وسط )

قوله تعالى ( حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَالصَّلاةِ الْوُسْطى ) [ 2 /  238 ] قیل هی صلاة العصر - نماز میانی

قوله : ( جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً ) [ 2 /  143 ].امت میانه

قوله : ( قالَ أَوْسَطُهُمْ ) [ 68 /  28 ] أی أعدلهم. والأَوْسَطُ من کل شیء : أعدله. اعتدال – میانه

 

( هبط )

قوله تعالى : ( قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِیعاً ) [ 2   38 ] الهُبُوطُ  پایین امدن-فرود آمدن

و قوله : ( اهْبِطُوا مِصْراً ) [ 2  / 61 ] أی انزلوا مصرا

وَ فِی الْحَدِیثِ « أَنَّ أَمَامَکَ عَقْبَةً کَئُوداً أَنْتَ هَابِطُهَا ».نازل شدن آن

( شوظ )

قوله تعالى : ( یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ ) [ 55 /  34 ] هو بالضم اللهب من النار الذی لا یخالطه دخان.

زبانه ای از اتش که دودی نداشته باشد

( قیظ )

القَیْظُ : صمیم الصیف ، وهو على ما قیل من طلوع الثریا إلى طلوع سهیل

 والجمع أَقْیَاظ و قُیُوظ

وقَاظَ یوما : اشتد حره: آن روز بشدت داغ شد

وقَاظَ بالمکان قَیْظاً من باب باع : أقام به أیاما: اقامت کرد در آن روزهایی

  

( لحظ )

فِی حَدِیثِ وَصْفِهِ صلى الله علیه وآله « جُلُّ نَظَرِهِ المُلاحَظَةُ ».نگریستن با گوشه چشم و مراقب بودن

واللَّحَاظُ بالفتح مؤخر العین ، وبالکسر مصدر گوشه چشم

لاحَظْتَهُ : إذا رأیته: دید آنرا

وَفِی الْحَدِیثِ « اذْکُرُوا اللهَ عَلَى الطَّعَامِ وَلَا تَلْفِظُوا فَإِنَّهُ نِعْمَةٌ » .در هنگام غذا خوردن سخن نگویید جز ذکر خدا

« لَفَظَهُ البحر »  دریا آنرا بیرون انداخت

لَفَظَتِ المیتَ الأرضُ :بیرون انداخت زمین مرده را.

( وعظ )

قوله تعالى : ( مَوْعِظَةً ) [ 2 /  66 ] أی تخویف بسوء العاقبة. پند دادن-گفتن سخنانیکه باعث توبه و اصلاح کردار گردد

وَفِی الدُّعَاءِ « أَعُوذُ بِکَ أَنْ تَجْعَلَنِی عِظَةً لِغَیْرِی »