( جرع )
قوله تعالى : ( یَتَجَرَّعُهُ وَلا یَکادُ یُسِیغُهُ ) [ 14 / 17 ] یقال تَجَرَّعَ الماء : آب را کم کم نوشید
قال فی المصباح : والجُرْعَة من الماء کاللُقْمَة من الطعام حسوة منه
( جزع )
فِی الْحَدِیثِ « تَخَتَّمُوا بِالْجَزْعِ الْیَمَانِیِّ » .دانه و نگینی که در ان خطوط سیاه و سفید باشد
هو بالفتح فالسکون : الخرز الذی فیه سواد وبیاض تشبه به الأعین ، الواحدة جَزْعَة مثل تمر وتمرة.
و الجَزَعُ بالتحریک : نقیض الصبر
( جشع )
فِی حَدِیثِ صِفَاتِ الْمُؤْمِنِ « لَا جَشِعٌ وَلَا هَلِعٌ ». بسیار حریص شدن بر طعام
ومنه حَدِیثُ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام « إِنِّی لَأَلْحَسُ أَصَابِعِی حَتَّى أَنِّی أَخَافُ أَنْ یَرَانِی خَدَمِی فَیَرَى أَنَّ ذَلِکَ مِنَ التَّجَشُّعِ ».
( جوع )
وَ فِی الْخَبَرِ « وَأَعُوذُ بِکَ مِنَ الْجُوعِ فَإِنَّهُ بِئْسَ الضَّجِیعُ ».
مشغول شدن به چیز های که باعث میشود از یاد خدا غافل گردد
قوله تعالى : ( الَّذِی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ ) [ 106 / 4 ] الجُوعُ گرسنگی-نوعی بیماری که موجب میشود شخص هر چه بخورد سیر نگردد.
بقلیل من الدنیا ، فإن من تخلص من شره البطن لم یفتقر إلى مال کثیر ، فیسقط عنه أکثر هموم الدنیا.
و قدجَاعَ یَجُوعُ جَوْعاً و مَجَاعَةً ، وقوم جِیَاعٌ بالکسر.
وتَ جَوَّعَ : تعمد الجوع عمدا گرسنه شدن
( خشع )
لِلرَّحْمنِ فَلا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْساً ) [ 20 / 108 ] أی خضعت. خاضع شد
والخُشُوعُ : الخضوع. ومنه قوله : ( الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ ) [ 23 / 2 ] والخُشُوعُ فی الصلاة : قیل خشیة القلب والتواضع ،
( وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ ) [ 88 / 2 ] چهره ها در آن روز ترسان (ترس همراه با ذلت)
وخَشَعَ فی صلاته ودعائه : أی أقبل بقلبه على ذلک.
والفرق بین الخُشُوع والخضوع هو أن الخُشُوع فی البدن والبصر والصوت والخضوع فی البدن.
( خضع )
قوله تعالى : ( فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ ) [ 33 / 32 ] الآیة هو من الخُضُوع ، فروتن –متواضع
( دفع )
ودَفَعْتُهُ دَفْعاً : نحیته.
ودَفَعْتُ القولَ : رددته بالحجة، رد کرد آنرا با دلیل
ودَفَعْتُ الودیعةَ إلى صاحبها : بر گرداند امانت را به صاحبش
( دقع )
دَقِعَ : دَقَعاً : با زندگى کمى راضى شد ، از بى چیزى و بینوائى به خاک نشست
و مثله فِی الدُّعَاءِ « وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ فَقْرٍ مُدْقِعٍ » فقر خوار کننده- شدت فقر مقصود است
والدَّقَعُ : الخضوع فی طلب الحاجة.
والدَّوْقَعَةُ : هی الفقر والذل.
فِی الْحَدِیثِ « لَا تَحِلُّ الصَّدَقَةُ إِلَّا فِی دَیْنٍ مُوجِعٍ أَوْ فَقْرٍ مُدْقِعٍ ».
( ذرع )
ذَرْع : مص ، کشیدن و باز کردن دست ، نیرو ، توان
أی ضعفت طاقتنا عن معرفتها و لم نقدر علیها.
و فِی الْحَدِیثِ « لَنَا مَسْأَلَةٌ وَقَدْ ضِقْنَا بِهَا ذَرْعاً ».
و الذَّرْعُ : الوسع والطاقة
و الذَّرْعُ : بسط الید ومدها ،
والذِّرَاعُ من المرفق إلى أطراف الأصابع.
وَ فِی صِفَتِهِ علیه السلام « کَانَ ذَرِیعُ الْمَشْیِ »، أی سریعه.
والذَّرِیعَةُ : الوسیلة.
و تَذَرَّعَ بذریعة : توسل ، والجمع الذَّرَائِعُ.
( ذیع )
قوله تعالى : ( أَذاعُوا بِهِ ) [ 4 / 83 ] أی أفشوه ، منتشر کرد آن را- افشا کرد آن را-
وأَذَاعَهُ غیرُهُ : أفشاه وأظهره.
منه الْحَدِیثُ « مَنْ أَذَاعَ عَلَیْنَا حَدِیثَنَا سَلَبَهُ اللهُ الْإِیمَانَ » .
والإِذَاعَةُ ضدها : التقیة.
( رتع )
رَتَعَ : رَتْعاً و رُتُوعاً و رَتَاعاً : در فراخ زندگى قرار گرفت و هر چه بخواهد بدست می آورد
فى المکانِ : در آن مکان با فراخ روزى زندگى کرد
رُتُوعاً أی یتسع فی أکل الفواکه
و رِتَاعاً : در ناز و نعمت بودن و به هرچه که میخواهد دست یافتن
ومَنْ یَرْتَعْ حولَ الحِمَى : أی یطوف به ویدور حوله .
( رعع )
فِی حَدِیثِ عَلِیٍّ علیه السلام « وَسَائِرُ النَّاسِ هَمَجٌ رَعَاعٌ »: مردم فرو مایه
الرَّعَاعُ کسَحَاب : العوام والسفلة وأمثالهم ، الواحد رَعَاعَة.
( روع )
قوله تعالى : ( فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْراهِیمَ الرَّوْعُ ) [ 11 / 74 ] الرَّوْعُ =ترس
وقولهم « لا تُرَعْ » على بناء المجهول أی لا تخف ولا یلحقک خوف
یقال رَاعَنِی الشیءُ : أعجبنی.
والأَرْوَعُ من الرجال : من یعجبک حسنه.
( زمع )
فِی الْحَدِیثَ « خُذْ مِنْ شَعْرِکَ إِذَا أَزْمَعْتَ عَلَى الْحَجِّ ». مصمم شدی،عزمت قطعی شد
وزَمِعَ زَمَعاً من باب تعب : دهش. بی تابی
فِی الْخَبَرِ « کَانَ یُصَلِّی حَتَّى تَزْلَعُ قَدَمَاهُ ».
( سرع )
قوله تعالى : ( یَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْداثِ سِراعاً ) [ 70 / 43 ] أی مسرعین، شتابانان
قوله : ( وَهُوَ أَسْرَعُ الْحاسِبِینَ ) [ 6 / 62 ] یعنی إذا حاسب فحسابه سریع.
والسُّرْعَة : نقیض البطء ،
وسَرَعَانُ الناس پیشتازان مردم
وَفِی حَدِیثِ عَلِیٍّ علیه السلام عِنْدَ فَقْدِ فاطمة علیها السلام «وَ سَرَعَانَ مَا فَرَّقَ بَیْنَنَا وَإِلَى اللهِ أَشْکُو ».
أی ما أسرع ما فرق بیننا بعد الاجتماع
( سطع )
سَطَعَ : بلند شد
سَطْعاً و سُطُوعاً و سَطِیعاً الغبارُ او الرائِحةُ او النورُ : گرد و غبار یا نور و یا بوى بلند و پخش شد
سَطَعَ الصبح یَسْطَعُ بفتحتین سُطُوعاً : إذا ارتفع. ومنه « النور السَّاطِع » وهو اللامع المرتفع.
وَفِی الْحَدِیثِ « إِذَا بُعِثَ الْمُؤْمِنُ مِنْ قَبْرِهِ کَانَ عِنْدَ رَأْسِهِ مَلَکٌ ، فَإِذَا خَرَجَ سَفَعَ بِیَدِهِ وَقَالَ : أَنَا قَرِینُکَ فِی الدُّنْیَا ».
( سوع )
سَوْع : [ سوع ]: پاسى از شب .
قوله تعالى : ( یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ ) [ 30 / 12 ] یعنی القیامة. والسَّاعَة : جزء من أجزاء الزمان
و « سُوَاعٌ » اسم صنم کان یعبد فی زمن نوح علیه السلام .
( شبع )
والشبع بالفتح و کعنب : ضد الجوع، سیر شدن
وأَشْبَعْتُهُ : أطعمته حتى شبع. غذا دادم او را تا اینکه سیر شد –شکمش پر شد
وَ فِی الْخَبَرِ « مُوسَى علیه السلام آجَرَ نَفْسَهُ بِشِبْعِ بَطْنِهِ ».
( شجع )
بی باک و جسور
فِی الْحَدِیثِ « سَلَّطَ اللهُ عَلَیْهِ شُجَاعاً أَقْرَعَ ».
والشَّجَاعَةُ : شدة القلب عند البأس. قوی دل هنگام سختی
وشَجِعَ شَجَعاً من باب تعب : طال، بلند و دراز شد