درس سوم: فصاحت کلمه - بخش دوم

أما «تنافر الحروف»؛ فهو وصف فی الکلمة یوجب ثقلها على السمع. وصعوبة أدائها باللسان : بسبب کون حروف الکلمة متقاربة المخارج ـ وهو نوعان :

 

1. شدید فی الثقل ـ کالظش (للموضع الخشن) ونحو : همخع «لنبت ترعاه الإبل» من قول أعرابی :

* ترکت ناقتی ترعى الهمخع*

2. و خفیف فی الثقل ـ کالنقنقة «لصوت الضفادع» والنقاخ «للماء العذب الصافی» ونحو : مستشزرات «بمعنى مرتفعات» من قول امرئ القیس یصف شعر ابنة عمه :

غدائره مستشزراتٌ إلى العلا تضل العقاص فی مُثنَّى ومرسل

ولا ضابط لمعرفة الثقل والصعوبة سوى الذوق السلیم ، والحس الصادق الناجمین عن النظر فی کلام البلغاء وممارسة أسالیبهم

   

ناهنجاری-ناسازگاری حروف:

پس آن ویژگی‌ای در کلمه است که موجب سنگینی آن کلمه بر گوش می شود. همچنین به خاطر نزدیک بودن مخارج حروف کلمه به یکدیگر موجب دشواری ادای آن کلمه به وسیله‌ی زبان می شود، و آن دو نوع است:

 

1.سنگینی شدید

مانند الظش (محل ناهموار)

و مانند کلمۀ «همخع» (به معنی نوعی گیاه که شتر از آن می خورد) در کلام اعرابی:

شترم را رها کردم همخع (؟) بچرد.

 

2. سنگینی خفیف

مانند کلمۀ «النَقنَقَه» (برای صدای قورباغه) و کلمۀ «النُقاخ» (به معنی آب گوارای خالص) و مانند کلمۀ «مُستَشزِرات» به معنی بلندی ها (؟) در کلام امری القیس (شاعر) که موی دختر عمویش را وصف می کند:

گیسوهای به هم تابیده بلند .. (؟)

 

و قانون خاصی برای تشخیص سنگینی و سختی کلمات وجود ندارد، جز ذوق سلیم و درک صحیح که این دو از تأمل در کلام سخنوران (فصیح) و تمرین راه و روش آن ها حاصل می شود.