فصاحة الکلام
فصاحةُ الکلام : سلامتُهُ بعدَ فصاحة مفُرداته ممَّا یُبهم معناه ویحول دون المراد منه
و تتحقَّقُ فصاحته بخلُوه من ستة عیوب تنافر الکلمات مجتمعة ضعف التألیف التعقید اللفظی التعقید المعنوی کثرة التکرار تتابُع الإضافات.
الأول - «تنافُر الکلمات مُجتمعة» أن تکونَ الکلماتُ ثقیلةُ على السمع من ترکیبها مع بعضها ، عَسرة النّطق بها مُجتمعةً على اللّسان (وإن کان کل جزء منه على انفراده فصیحاً) والتنافر یَحصُلُ : إمِّا بتجاوُز کلمات متقاربة الحروف و إمّا بتکریر کلمة واحدة.
(الف) ومنه شدید الثِّقل : کالشطر الثانی فی قوله :
وَقبرُ حرب بمکان قفرٌ وَلیس قَرب قبر حربٍ قبرُ
(ب) ومنه خفیف الثِّقل کالشطر الأول فی قلو أبی تمَّام :
کریم ٌ متى أمدَحهُ والورى معی : وإذا ما لمته لمته وحدی
فصاحت کلام
فصاحت کلام، سلامت گفتار است بعد از روشن شدن تمام کلماتش از ابهام در معنا، و نیز از غیر آن مقصودی که از آن کلام داریم.
و فصاحت کلام با خالی شدن از شش عیب تحقق می یابد:
1. تنافر الکلمات مجتمعه 2.سستی تالیف 3.پیچیدگی لفظی 4. پیچیدگی معنوی 5. تکرار زیاد 6.اضافه شدن پشت سر هم
1. تنافر الکلمات مجتمعه:
کلماتی که وقتی ترکیب می شوند برای شنیدن سنگین باشد، سخت بودن برای زبان در بیان آن، و زمانیکه کلمات از حروف ساخته شده تجاوز کند ناهنجاری حاصل میگردد و یا این این ناهنجاری با تکرار یک کلمه حاصل می شود.
و دو قسم می شود:
(الف) سنگینی شدید، مثل مصراع دوم در کلام شاعر:
وَقبرُ حرب بمکان قفرٌ وَلیس قَرب قبر حربٍ قبرُ
(ب) و سنگینی ضعیف مانند مصراع اول از شعر أبی تمّام:
کریم ٌ متى أمدَحهُ والورى معی : وإذا ما لمته لمته وحدی
قبر حرب در مکان متروکی است.
وَلیس قَرب قبر حربٍ قبرُ
و نزدیک قبر حرب قبری نیست
کریم ٌ متى أمدَحهُ والورى معی
بزرگواری که وقتی او را مدح می گویم مردم با منند
وإذا ما لمته لمته وحدی
و آنگاه که سرزنشش میکنم، سرزنشش می کنم به تنهایی