نیاز به منطق
منطق، از مادۀ نطق است. (مصدر میمی از نطق که همان معنای نُطق را می دهد)
نُطق بر دو نوع است:
- نطق ظاهری:سخن گفتن
- نطق باطنی:ادراک کلیات، تعقل
هر دو نوع نطق در انسان امری فطری است. یعنی انسان فطرتا سخنگو و فطرتا اندیشمند است و نیازی ندارد که کسی به او اصل سخن گفتن یا اصل فکر کردن را آموزش دهد. اما در عین حال در سخن گفتن یا فکر کردن خود دچار خطا می شود:
مثلا ممکن است عباراتی در سخن گفتن به کار برد که از نظر دستور زبانی که به آن سخن می گوید صحیح نباشد. و یا ممکن است هنگام فکر کردن، مقدمات باطلی را کنار هم گذاشته و بر اساس آن به نتیجه ای (درست یا نادرست) معتقد شود که این امر از نظر عقلانی خطا است.
بنابراین با وجود فطری بودن اصل نطق، انسان نیاز به ابزار یا قوانینی دارد که به آن مراجعه کند و با رعایت آن، سخن و اندیشۀ خود را از خطا مصون دارد.
دربارۀ سخن گفتن، این ابزار همان دستور زبان (در عربی: صرف و نحو) است که روش درست سخن گفتن را به انسان می آموزد.
دربارۀ اندیشیدن، این ابزار همان «علم منطق» است که روش درست فکر کردن را به انسان می آموزد.
کسی که برای اولین بار علم منطق را وضع کرد، ارسطو بود. البته خالق حقیقی علم منطق خداوند است که آن را در نهاد انسان نهاده است. ارسطو مکانیسم تفکر انسان را کشف کرده و آن را به صورت مجموعه ای به نام منطق تدوین کرد. پس «منطق تکوینی» منسوب به خداوند و «منطق تدوینی» منسوب به ارسطو است.
تعریف علم منطق
تعریف یک علم را به چند روش می توان انجام داد، مهمترین آن ها عبارتند از:
- تعریف به موضوع
- تعریف به مسائل
- تعریف به فایده (غایت)
مثلا تعریف علم ریاضی به صورت زیر در می آید:
- تعریف به موضوع: علمی است که از احکم و عوارض کمیت بحث می کند.
- تعریف به مسائل: علمی است که از جمع، تفریق، ضرب، .... بحث می کند.
- تعریف به غایت: علمی است که از آن برای سهولت و دقت در محاسبات استفاده می شود.
تعریفی که در این جا از علم منطق ارائه می دهیم، از نوع سوم (تعریف به فایده و غایت) است:
آلةٌ قانونیةٌ تعصمُ مُراعاتُها الذهنَ عن الخطأِ فی الفکر
ابزاری از نوع قانون است که رعایت کردن (به کارگیری) آن ذهن را از لغزش در اندیشه مصون می دارد.
به نکات زیر در تعریف منطق توجه کنید:
مراعاتها
آموختن منطق به تنهایی برای خطا نکردن در تفکر کافی نیست. باید قواعد آن را رعایت کرد. (چه بسا افرادی که این علم را می آموزند، اما چون قواعد آن در جانشان رسوخ نمی کند یا هنگام نیاز آن را رعایت نمی کنند، در تفکر دچار خطاهای زیادی می شوند.)
قانونیة
قانون در اصطلاح به معنای قاعده ای کلی است که احکام مصادیق و جزئیات از روی آن شناخته می شود.
منطق ابزار و آلت است
علوم بر دو نوع هستند:
- اَصالی (اصلی): هدف از آموختن علم، آشنایی با مسائل خود آن علم است. (مانند علم فقه)
- آلی (مُقدِّمی): خود علم مقصود بالذات نیست و از ابتدا برای استفاده در علوم دیگر تکون یافته. (مانند علم اصول الفقه)
از خصوصیات علوم آلی این است که:
- علوم آلی همواره بعد از از علوم اصالی ایجاد می شوند. مثلا اگر علم «فقه» نبود، نیازی به علم «اصول الفقه» هم ایجاد نمی شد.
- علوم آلی جنبۀ قالبی دارند نه محتوایی. مثلا در علم جبر (که نسبت به ریاضی از علوم آلی است)، اتحادها را به صورت کلی با علائم x و y و z بیان می کنیم و نظر به کمیت (عدد) خاصی نداریم.
منطق آلة است و جزء علوم آلی محسوب می شود.
علم منطق به انسان قوانین عام اندیشیدن صحیح را می آموزد تا ذهن او را در همۀ علوم و معارف به افکار و اندیشه های درست هدایت کند. از این رو آن را خادم العلوم (خدمتگذار علوم) نامیده اند، زیرا همۀ علوم (حتی علم جبر) هم در حل مسائل خود بر منطق تکیه دارند.
توجه: هر علمی که در علوم دیگر استفاده شود، آلی نیست، بلکه باید از ابتدا برای استفاده در علوم دیگر تدوین شده باشد.
منابع:
منطق. علامه مظفر. ترجمه و اضافات، دکتر علی شیروانی. پاورقی، غلامرضا فیاضی و محسن غرویان
فایل های صوتی المنطق. استاد علی محمدی خراسانی. قسمت اول و دوم
تلخیص: سمیه افتخاری
سلام و بدرود .
امروزه دسترسی علوم حوزوی و استفاده از علمای حوزه برای چون منی بسیار سخت است که مشغول زندگی بوده و گرفتاریها و مشکلات اجازه ام نمیدهد . با این حال بسیار علاقمندم .
این کار شما بسیار بسیار ارزشمند است و تشکر و قدردانی مرا بپذیرید.
در صورت امکان فایل پی دی اف از مجموعه آموزشهای در سایت باشد که بتوانیم بیشتر استفاده کنیم .