حوزه علمیه کوچک ما

 ( عسف )

عَسَف :ظلم کرد ، ستم کرد -   عَسْف : (مصدر) ستم ، مرگ -  عَسَفَهُ : باو ستم کرد  

عَسِیف : (جمع) عُسَفَاء و عِسَفَة : مُزد بگیر ، جیره خوار .

تعَسُّفُ : بی ‌ فکری ، ، تحکم ، ظلم و ستم ، قهر ، خشونت

العَسْفُ بالفتح فالسکون : الأخذ على غیر الطریق والظلم.

وکذلک التَّعَسُّفُ و الاعْتِسَافُ.

و عَسَفَهُ عَسْفاً من باب ضرب : أخذه بقوة.

والفاعل : عَسُوفٌ.

و العَسِیفُ : الأجیر ، لأنه یعسف الطرقات مترددا فی الاشتغال ، والجمع عُسَفَاءُ کأجیر وأجراء.

 

( عصف )

عَصْف : مص ، برگ درخت

عاصِفَة : ج عاصِفات و عَوَاصِف : مؤنث ( الْعَاصِف ) است ، بادهاى سخت وزش .

قوله تعالى ( وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّیْحانُ ) [ 55 / 12 ] العَصْفُ : ورق الزرع ثم یصیر ـ إذا یبس ودیس ـ تبنا ، والرَّیْحَانُ : الورق الذی هو مطعم الناس ، وقیل الریحان : الذی یشم.

قوله ( فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ ) [ 105 / 5 ] أی کزرع مأکول ، والمأکول : الذی أخذ ما فیه من الحب فأکل، وبقی هو لا حب فیه.

قوله ( وَلِسُلَیْمانَ الرِّیحَ عاصِفَةً ) [ 21 / 81 ] قیل کانت الریح مطیعة له إذا أراد أن تَعْصِفَ عَصَفَتْ ، وإذا أراد أن ترخى رخت ، وکان هبوبها على حسب ما یرید.

 

( عکف )

عاکِف : ج عاکِفُون و عُکَّف و عُکُوف : اقامت کننده ، مقیم .

اعْتکَفَ : اعْتِکَافاً [ عکف ] فی المکان : در آن مکان ماند و گوشه نشین شد .

قوله تعالى ( عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ )  أی مقیمین فیها قوله ( سَواءً الْعاکِفُ فِیهِ وَالْبادِ ) [ 22 / 25 ] و العَاکِفُ: المقیم والبادی الطاری أی مستویان ، لا یتفاضل أحدهما على الآخر.

قوله ( وَالْهَدْیَ مَعْکُوفاً ) [ 48 / 25 ] أی محبوسا.

یقال عَکَفَهُ یَعْکِفُهُ عَکْفاً : حبسه.

ومنه « الاعْتِکَافُ » وهو افتعال من العَکْفِ ، وهو الحبس واللبث ، وقد عرف لغة باللبث المتطاول.

واصطلاحا باللبث فی مسجد جامع ثلاثة أیام فصاعدا للعبادة.

 

( غلف )

غِلَاف : ج غُلْف و غُلُف و غُلَّف : پوشش و روکِش مانند جلد کتاب و غلاف شمشیر .

غلف : روکش کردن

قوله تعالى ( قالُوا قُلُوبُنا غُلْفٌ ) [ 2 / 88 ] الآیة أی محجوبة عما تقول کأنها فی غِلَافٍ.

ومن قرأ غُلُفٌ بضم اللام أراد جمع غِلَافٍ.

وتسکین اللام جائز أیضا أی قلوبنا أوعیة للعلم ، فکیف تجیئنا بما لیس عندنا.

والغِلَافُ بکسر المعجمة : غلاف السیف ونحوه.

ومنه « غِلَافُ المصحفِ » والجمع غُلُفٌ ککتاب وکتب.

وَفِی الْحَدِیثِ « الْأَغْلَفُ لَا یَؤُمُّ الْقَوْمَ ». الأَغْلَفُ : غیر المختون ، وذلک لأنه ضیع من السنة أعظمها ، والأنثى غَلْفَاءُ والجمع

 

( قذف )

قذَفُ : بدگویی ، علیه کسی حرف زدن ، دشنام دادن ، پرتاب کردن ، انداختن ، تهمت زدن

اقذف : از دهان بیرون پراندن, پرتاب کردن, انداختن , شعبده ,  شیادی , چشم بندی

قوله تعالى ( نَقْذِفُ بِالْحَقِ ) [ 21 / 18 ] أی نرمی به فی قلب من نشاء. قوله ( یَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ ) [ 34/53] أی یرجون به ، وذلک قولهم ساحر کاهن.

قوله ( اقْذِفِیهِ فِی التَّابُوتِ ) [ 20 / 39 ] أی ضعیه وألقیه فیه.

قوله ( حُمِّلْنا أَوْزاراً مِنْ زِینَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْناها ) [ 20 / 87 ] أی طرحناها فی نار السامری التی أوقدها فی الحفرة وأمرنا أن نطرح فیها الحلی.

وَفِی الدُّعَاءِ « وَ اقْذِفْ فِی قَلْبِی رَجَاءَکَ ». أی اطرحه فیه وألقه.

و القَذْفُ : الرمی ، یقال قَذَفْتُ بالحجارة قَذْفاً من باب ضرب : رمیت بها.

 

 ( قصف )

قاصِف : فا ؛ « رِیحٌ قَاصِفٌ »: باد بسیار سخت ؛ « رَعْدٌ قاصِفٌ »: تُندر بلند آواز .

قَصِیف : چیزى که دو نیم شده باشد ، شاخه ها و برگهاى درخت خشک شده و فرو ریخته شده .

قوله تعالى ( قاصِفاً مِنَ الرِّیحِ فَیُغْرِقَکُمْ ) وهی الریح التی لها قَصْفٌ أی صوت شدید کأنها تَقْصِفُ أی تکسر لأنها لا تمر بشیء إلا قَصَفَتْهُ.

ومنه قَوْلُ عَلِیٍّ علیه السلام فِی وَصْفِ النَّارِ « لَهَا قَصِیفٌ هَائِلٌ ».

والرعد القَاصِفُ : الشدیدُ الصوت.

 

( قطف )

قِطْف : ج قِطَاف و قُطُوف : میوه هاى چیده شده ، خوشه انگور هنگام چیدن از درخت .

قوله تعالى ( قُطُوفُها دانِیَةٌ ) یعنی ثمرتها قریبة التناول تنال على کل حال من قیام وقعود ونیام ، واحدها قِطْفٌ بالکسر وهو العنقود.

و القِطَافُ ککتاب : وقت جمع العنب.

یقال قَطَفْتُ العنبَ من بابی ضرب وقتل : قطعته.

و القُطُوفُ من الدواب وغیرها : البطیء.

و القَطِیفَةُ : الدثار المخمل والجمع قَطَائِفُ وقُطُفٌ کصحیفة وصحائف وصحف.

و القَطِیفُ: بلاد خلف البصرة معروفة.

 

 ( کلف )

تَکَلَّفَ : تَکَلُّفاً [ کلف ] الأمرَ : عهده دار آن کار شد و در آن رنج کشید .

مُتَکَلِف:(کلف): مرادف ( المُکَلَّف )است،آنکه در آنچه که باو مربوط نباشد دخالت کند یا کارى را بعهده گیرد.

کُلْفَة : مشقّت ، تحمّل سختى ،جمع آن کُلَف

قوله تعالى ( لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ ) [ 4 / 84 ] و المُتَکَلِّفُ : الذی یدعی العلم ولیس بعالم.

و المُتَکَلِّفُ : المتعرض لما لا یعنیه.

و التَّکْلِیفُ : الأمر بما یشق علیک.

و الکُلْفَةُ : المشقة ، والجمع کُلَفٌ کغرفة وغرف.

و التَّکَالِیفُ : المشاق ، الواحدة : تَکْلِفَةٌ.

و التَّکْلِیفُ : ما کان معرضا للثواب والعقاب.

 

( لفف )

لَفِیف:[لفّ]:درختان بسیارکه در یک موضع گرد هم باشند ، گروه بزرگى که از افرادمختلف (بزرگوار ، پست، مطیع،گناهکار، نیرومند،ناتوان) تشکیل شده باشد

لف : آشنا کردن,پیچیدن، قنداق کردن, پوشانیدن, لفافه دار کردن, پنهان کردن, بسته بندی کردن

قوله تعالى ( جَنَّاتٍ أَلْفافاً ) [ 78 / 16 ] جمع لَفَ بالکسر وهی الأشجار المُلٌتَفَّةُ بعضها ببعض لکثرتها.

واللَّفِیفُ : ما اجتمع من الناس من قبائل شتى.

ومنه قوله تعالى ( جِئْنا بِکُمْ لَفِیفاً ) [ 17 / 104 ] أی مختلطین من کل قبیلة.

وفلان لَفِیفُ فلان أی صدیقه.

وفی الحدیث ذکر « اللِّفَافَة للمیت » هی بالکسر : ما یُلَفُ به على الرجل وغیرها ، والجمع اللَّفَائِفِ.

و الْتَفَ بثوبه أی اشتمل.

و لَفَفْتُهُ لَفّاً من باب قتل فَالْتَفَ.

 

 ( لقف )

لَقَف : مص ، با شتاب گرفتن ،- ج الْقَاف : کنار چاه ، حوض .

تَلَقَّفَ : تَلَقُّفاً [ لقف ] الشی ءُ : آن چیز را با شتاب گرفت
تَلَقَّفَ الطعامَ : غذا را بلعید

قوله تعالى ( تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ ) [ 7 / 117 ] أی تتناول بفمها وتبلعه بسرعة.

یقال لَقِفَهُ کسمعه لَقْفاً ولَقَفَاناً محرکة : تناوله بسرعة.

و ( ما یَأْفِکُونَ ) أی یوهمون الانقلاب زورا وبهتانا.

وَفِی حَدِیثِ الصَّدَقَةِ « أَتَلَقَّفُهَا تَلَقُّفاً » أی أتناولها بسرعة ، وهو على المجاز دون الحقیقة.

 

( نسف )

نسف : منهدم کرد ، ویران کرد ، تخریب کرد ، منفجر کرد ، از هم پاشید ، مختل کرد ، مضمحل کرد ، نابود کرد

قوله تعالى ( وَیَسْئَلُونَکَ عَنِ الْجِبالِ فَقُلْ یَنْسِفُها رَبِّی نَسْفاً ) [ 20 / 105 ] أی یقلعها من أصلها ، من قولهم نَسَفَتِ الریح التراب من باب ضرب : إذا اقتلعته وفرقته.

ویقال یَنْسِفُهَا : یذریها ویطیرها.

ومثله ( وَإِذَا الْجِبالُ نُسِفَتْ ) [ 77 / 10 ].

ویقال فی معناه : ( وَإِذَا الْجِبالُ نُسِفَتْ ) أی کالحب یُنْسَفُ بالمِنُسَفِ.

وقیل معناه : أخذت بسرعة.

 

( وجف )

وَجَفَ : وَجْفاً و وَجِیفاً و وُجُوفاً الشی ءُ : آن چیز تکان خورد و دگرگون شد
- وَجِیفاً القلبُ : دل طپید
- الفرسُ : اسب تند دوید .

أَوْجَفَ : إیجَافاً [ وجف ] الفرسَ : اسب را وادار به شتاب کرد

قوله تعالى ( قُلُوبٌ یَوْمَئِذٍ واجِفَةٌ ) [ 79 / 8 ] أی خائفة شدیدة الاضطراب. یقال وَجَفَ وَجِیفاً : اضطرب ومشى سریعا. قوله ( فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَلا رِکابٍ ) [ 59 / 6 ] هو من الإِیجَافِ وهو السیر الشدید ، والمعنى فما أوجفتم على تحصیله وتغنیمه خیلا ولا رکابا ، وإنما مشیتم إلیه على أرجلکم فلم تحصلوا

أموالهم بالغلبة والقتال ، ولکن الله سلط رسله علیهم وخوله أموالهم.

والوَجِیفُ : ضرب من سیر الإبل والخیل.

والوَجِیفُ : سرعة السیر.

 

( وزف )

وَزَفَ : شتاب کرد

زَفِیف : [ زفّ ]: تند و سبکبال .

الوَزِیفُ : سرعة السیل مثل الزفیف یقال وَزَفَ أی أسرع.

ومنه قرئ إِلَیْهِ یَزِفُون [ 37 / 49 ] مخففة.

 

( وکف )

وَکَفَ : وَکْفاً و وَکِیفاً و وُکُوفاً و وَکَفَاناً و تَوْکَافاً الدمعُ و نحوهُ : اشک و مانند آن کم کم روان شد
- الْبَیْتُ : سقف خانه چکه کرد .

وَکِفَ یَوْکَفُ وَکَفاً : گناه کرد ، از راه حق برگشت و ستم نمود .

فِی الْحَدِیثِ « السَّطْحُ یُبَالُ عَلَیْهِ فَتُصِیبُهُ السَّمَاءُ فَیَکِفُ فَیُصِیبُ الثَّوْبَ ».

أی یتقاطر من سقفه علینا فیصیب الثوب.

یقال : وَکَفَ البیت بالمطر وَکْفاً ووَکِیفاً ووِکَافاً ، والعین بالدمع من باب وعد : سال قلیلا.

یقال ما علیک من ذلک وَکَفٌ أی و الوَکَفُ بالتحریک : الوقوع فی الإثم والعیب.

یقال وَکِفَ یَوْکَفُ أی أثم.

 

 ( أبق )

أَبَقَ : إِبَاقاً و أَبْقاً و أَبَقاً العبدُ : برده از مولاى خود گریخت .

اَبَق به معنى رفتن در حال قهر و خشم است با اضافه قید ناراحتى و انزجار

عبدآبِق (جمع آن الأُباَّقِ) غلام فرار کننده منظور دویدن نیست بلکه رفتن در حال قهر از مولاى خود است.

قوله تعالى ( إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ ) [ 37 / 140 ] أی هرب إلى السفینة.

ومنه الْحَدِیثُ « إِنَّ بَنِی تَغْلِبَ أَبَقُوا مِنْ الْجِزْیَةِ » یعنی هربوا.

ومنه أَبِقَ العبد إِبَاقاً من بابی تعب ، وقتل فی لغة ، والأکثر من باب ضرب : إذا هرب من سیده من غیر خوف ولا کد عمل.

و الإِبَاقُ بالکسر : اسم منه فهو آبِقٌ والجمع الأُباَّقِ ککافر وکفار.

 

( بثق )

بَثَقَ : بَثْقاً و بِثقاً و تَبْثَاقاً النهَر : سدّ رودخانه را شکست تا از آن آب روان شود

بَثْق : ج بُثُوق : جاى شکستن سد از رودخانه .

انبثق : ناشی شدن , سرچشمه گرفتن , بیرون امدن , جاری شدن , تجلی کردن

فِی حَدِیثِ الْأَوَّلِ وَالثَّانِی « کَانَا أَوَّلَ مَنْ رَکِبَ أَعْنَاقَنَا وَبَثَقَا عَلَیْنَا بَثْقاً فِی الْإِسْلَامِ لَا یُسْکَرُ أَبَداً حَتَّى یَقُومَ قَائِمُنَا ».

هو من قولهم بَثَقَ النهر : انکسر شطه أی ثلما علینا ثلمة فی الإسلام لا یسدها شیء.

ویقال بَثَقَت الماء بَثْقاً من بابی ضرب وقتل : إذا أهرقته.

وکذلک فی السکر فَانْبَثَقَ هو.

وانبثق الماء : انفجر وجرى.

ومنه حَدِیثُ هَاجَرَ أُمِّ إِسْمَاعِیلَ فِی إِسْمَاعِیلَ « فَغَمَزَ بِعَقِبِهِ الْأَرْضَ فَانْبَثَقَ الْمَاءُ » یعنی ماء زمزم.

والبِثْقُ بالکسر : اسم للمصدر.

 

( بسق )

بَسَقَ :ارتفاع، نخل‏هاى بلند که میوه آن روى هم چیده است.

بُسُوقاً الشَّجَرُ : شاخه هاى درخت بلند شد .

بَوَاسِق : جمع ( الْبَاسِقَة ) است ؛ « بَوَاسِقُ السَّحَابِ »: آغاز ابر شدن هوا ، بلا و سختى

قوله تعالى ( وَالنَّخْلَ باسِقاتٍ ) [ 50 / 10 ] أی طوال فی السماء ، من قولهم بَسَقَ النخل بُسُوقاً من باب قعد:طال.

و بَسَقَ فلان على أصحابه أی علاهم.

والبَاسِقُ : المرتفع فی علو.

وَفِی حَدِیثِ وَصْفِ السَّحَابَةِ لِلصَّحَابَةِ « کَیْفَ تَرَوْنَ قَوَاعِدَهَا وَبَوَاسِقَهَا وَجَوْنَهَا وَرَحَاهَا وَجَفْوَهَا وَوَمِیضَهَا ».

فالقواعد : أصولها المعترضة فی آفاق السماء.

والبَوَاسِقُ : فروعها المستطیلة فی وسط السماء إلى الأفق الآخر ، وکذلک کل طویل باسق.

والبُسَاقُ بالضم : البصاق.

 

 ( ترق )

تَراقِی : جمع ( التَّرْقُوَة ) است ؛- « بَلَغَتْ رُوحُهُ التَّراقی »: مشرف به مرگ شد .

قوله تعالى ( کَلَّا إِذا بَلَغَتِ التَّراقِیَ ) [ 75 / 26 ] یرید بها العظام المکتنفة لثغرة النحر ، واحدها : تَرْقُوَة على فعلوة بفتح الفاء وضم اللام ، ولا یقال تُرْقُوَة بالضم ، وهما ترقوتان من الجانبین.

وعن بعضهم : لا یکون الترقوة لشیء من الحیوان إلا الإنسان خاصة.

ومنه حَدِیثُ الْخَوَارِجِ « یَقْرَءُونَ الْقُرْآنِ لَا یَجُوزُ تَرَاقِیَهُمْ ».

قوله ( فَالْعاصِفاتِ عَصْفاً ) [ 77 / 2 ] هی الریاح الشداد ، من قولهم عَصَفَتِ الریحُ عَصْفاً من باب ضرب : اشتدت فهی عَاصِفٌ وعَصُوفٌ وعَاصِفَةٌ ، وجمع الأولى عَوَاصِفُ ، والثانیة عَاصِفَاتٌ.

ویقال أیضا عَصَفَتِ الریحُ وأَعْصَفَتْ فهی مُعْصِفَةٌ ولا یقال ریحٌ عَاصِفٌ حتى تشتد ، وقد یسند الفعل إلى الیوم واللیلة لوقوعه فیه.

ومنه قولهم « یوم عَاصِفٌ » وهو فاعل بمعنى مفعول فیه ، مثل قولهم « لیل نائم » و « هم ناصب » کما یقال « یوم بارد » لوقوع البرد فیه.

وأَعْصَفَ الرجلُ : هلک. وأَعْصَفَتْهُ الریاحُ : أهلکته