حوزه علمیه کوچک ما

اعراب ظاهری : مخصوص کلمات معرب است که علامت اعراب درظاهر آنها مشخص ومعلوم باشد .( العلم ُ  مفیدٌ  (العلم  مبتدا به اعراب ظاهری مرفوع    مفیدٌ خبر به اعراب ظاهری مرفوع )

اعراب ظاهری خود به دو دسته تقسیم می شود

الف - ظاهری اصلی (لفظی): مخصوص کلمات معرب است که ، حرکات اصلی اعراب (ـــَـًــِــٍـــُــٌ  وساکن   ــْــ )رادر جای خودش بپذیرد.  الرجلُ  عالمٌ (الرجل  مبتدا به اعراب ظاهری اصلی مرفوع   عالم  خبر اعراب ظاهری اصلی مرفوع )

ب- ظاهری فرعی (نیابی ) :مخصوص کلمات معرب که بجای حرکات اصلی اعراب یک حرف یا یک حرکت دیگر ، جانشین آنها گردد. موارد اعراب فرعی عبارتند از : 

1- اسم مثنی : (انِ) درحالت رفعی   و(ین ِ) درحالت نصب وجر

  مثال   الرجلان ِ مؤدبان ِ             مررت علی الرجلین ِ                          رأیت الرجلین ِ

 مبتدا به اعراب ظاهری فرعی مرفوع / خبر به اعراب فرعی مرفوع   مجرور به حرف جر( فرعی)              مفعول و منصوب( فرعی )

2- جمع مذکر سالم : (ونَ)  درحالت رفعی و(ینَ) در حالت نصب وجر

 المسلمون  هادفون َ          سلمت علی المومنینَ              رأیت المومنین َ

 مبتدا مرفوع (فرعی)    خبر مرفوع (فرعی)           مجرور به حرف جر (فرعی )          مفعول منصوب(فرعی)

3- اسماء خمسه :( اب – اخ – ذو – فو – حم )این اسماء هرگاه مفرد باشند ومضاف واقع شوند  ومضاف الیه انها (ی)  متکلم نباشد  در اینصورت اعراب آنها فرعی است یعنی  در حالت رفعی با (و) ودر حالت نصبی با (ا) ودر حالت جری با (ی) می آید .

خرج  ابوالفضل     سلمت علی ابیک                          رأیت اباک

 فاعل مرفوع (فرعی)     مجرور به حرف جر (فرعی )       مفعول  منصوب (فرعی )

تذکر: در موارد 4و5 مواردی است که حرکت به جای حرکت دیگر می آید .

4- جمع مؤنث سالم :  فقط در حالت نصب اعراب آن فرعی است  یعنی زمانیکه بجای فتحه کسره می گیرد .  رأیت التلمیذات ِ         التلمیذاتُ مجتهدات ٌ .     سلمت علیالمعلمات ِ

   مفعول  منصوب (فرعی)      مبتدا مرفوع (اصلی)       مجرور به حرف جر(اصلی)

5- اسامی غیر منصرف : فقط در حالت جر  اعراب آن فرعی است  یعنی زمانیکه بجای کسره فتحه می گیرد. سافرت الی   مشهدَ       هی فا طمةُ      

 مجرور به حرف جر (فرعی )  خبر به اعراب اصلی مرفوع

6- مضارع مرفوع : زمانیکه بجای ضمه (ن) می گیرد (صیغه های 5 گانه ) اعراب آن فرعی است  یذهبان   -  تذهبان  

7- مضارع منصوب و مجزوم : در صیغه های 5گانه زمانیکه  (ن) آنها حذف می شود اعراب آن فرعی است .تذکر : در مضارع مجزوم زمانیکه حرف عله ناقص حذف می شود اعراب آن نیز فرعی است .  ان یکتبا ( به اعراب فرعی منصوب )  لم ْ یکتبا ( به اعراب فرعی مجزوم )

لم یدعُ (مضارع مجزوم به اعراب فرعی مجزوم )

اعراب محلی : مخصوص کلمات مبنی وجمله وشبه جمله ای  که نقش پذیر است، که علامت            ا عراب درظا هر انها مشخص ومعلوم نیست .

هوَ عالم ٌ                   الرجل  خرج من البیتِ                      التلمیذ فی الصفِّ     

مبتدا محلاً مرفوع                           خبر جمله فعلیه محلا ٌ مرفوع                               خبراز نوع شبه جمله محلا ً مرفوع

اعراب تقدیری : مخصوص کلمات معرب ، که به دلایلی اعراب آنها ظاهر نمی شود . موارد اعراب تقدیری عبارتند از :

1- اسم مقصور : درهرسه حالت رفع ونصب وجر اعراب آن تقدیری است       جاءَ الفتی                رأیتالفتی                          مررت علی الفتی         

   فاعل مرفوع (تقدیراً)         مفعول منصوب( تقدیرا ً )            مجرور به حرف جر (تقدیرا ً)

2- اسم منقوص : فقط در حالت رفع وجر اعراب آن تقدیری است در حالت نصبی اعراب آن اصلی می باشد .  جاء  القاضی         سلمت علی القاضی                  رأیت القاضیَ

  فاعل مرفوع( تقدیراً)    مجرور به حرف جر (تقدیرا ً)    مفعول به اعراب اصلی منصوب

3- اسمی که به ضمیر (ی) متکلم متصل شود در هر سه حالت نصب وجر ورفع اعراب آن تقدیری است 

هذا کتابی                     رأیت ابی                        سلمت علی  ابی              

  خبر مرفوع (تقدیراً)       مفعول منصوب تقدیراً                تقدیرا مجرور به حرف جر

4- فعل مضارع مرفوع ناقص در صیغه های 4گانه اعراب انها تقدیری می باشد وهمچنین مضارع منصوب ناقص  در صیغه های 4گانه زمانیکه به (ی) ختم می شود اعراب آن تقدیری می باشد .یا به عبارت دیگر فعل مضارع نا قص زمانی که به (ی- وْ - ی) ختم شود اعراب آن تقدیری است . یدعو- یرمی- ان یخشی   - ان تخشی .....

تذکر 1: فعل مضارع مرفوع زمانیکه ضمه می گیرد ومضارع منصوب زمانیکه فتحه می گیرد ومضارع مجزوم  زمانیکه ساکن می شود ، اعراب آن اصلی است .

تذکر 2- اسم مثنی وجمع مذکر سالم هرگاه به ضمیر (ی) متکلم متصل شود همچنان اعراب آن فرعی است .  هذان ِ کتابای          (کتابا       (خبر به اعراب فرعی مرفوع )

اعراب محلّی : (برای اسم های مبنی)

- ضمیرها:           هو ، هی ، أنت ، ه ، ها ، کَ ....

- اسم های اشاره:    هذا ، هذه ، ذلک، تلک، هؤلاء ....

- اسم های موصول:  مَن ، ما، الّذی، الّتی.....

- اسم های استفهام:  من ، ما ، کیف، أینَ ، متی...

اسم های مبنی اگر در عبارت نقش بپذیرند اعرابشان محلی است.

أنتَ مؤمنٌ بالله.                                أنتَ: مبتدأ و مرفوع محلاً      مؤمنٌ : خبر و مرفوع

الله خلقَکم.                         «کم» مفعول به و منصوب محلاً

العاقل مَن إبتعد عن الباطل.          «من» خبر و مرفوع محلاً

هؤلاء یساعدون الآخرین.         هؤلاء» مبتدأ و مرفوع محلاً

نکته: اگر جمله و شبه جمله(جار و مجرور) نقش هایی مانند خبر و ... بپذیرند اعرابشان محلی است.

اللهُ خَلَقَ الاَشیاءَ.   [ خلق: فعل و فاعل آن ضمیر مستتر «هو» ، جمله ی فعلیه خبر و مرفوع محلاً]

السَّلامُ عَلَی الحُسینِ (ع).    [ علی الحسین : جارو مجرور خبر و مرفوع محلاً]

اعراب تقدیری : مربوط به کلمات معربی است که علامت های اعراب بنا به عللی در آخر آن ها ظاهر نمی شود.

کلمات زیر اعرابشان تقدیری است:

1- اسمها یی که به الف ختم می شوند.(اسم مقصور) مانند : الدنیا، الهُدی، موسی، مصطفی، المُستشفی....

جاء الفتی.               الفتی: فاعل و مرفوع تقدیراً

شاهدتُ الفتی.         الفتی:مفعول و منصوب تقدیراً

ذهبتُ الی الفتی.       الفتی:مجرور تقدیراً به حرف جر

همان طور که در مثال های قبل مشاهده کردید اسم مقصور در هر سه حالت رفع و نصب و جر اعرابش تقدیری است. (حرکت های ضمه ، و فتحه و کسره در آخر آن ظاهر نمی شود)

2- اسم هایی که به «یاء» ماقبل مکسور ختم می شود. (اسم منقوص) مانند: القاضِی، الوالِی، اللیالِی، المُتَعدِّی ، الأیدی...

اسم منقوص در حالت های رفع و جر اعرابش تقدیری است ( حرکت های ضمه و کسره در آخر آن ها ظاهر نمی شود)

اما در حالت نصب اعراب آن ظاهری است. (حرکت فتحه در  آخر آن ظاهر می شود.)

ضمنا کان از افعال ناقصه است و اسم و خبر می گیرد.

منافقا عطف به مفعول  اول شده و شیئا مفعول دوم است.