حروف اصلى، حروفى هستند که در تمامِ کلماتِ هم خانواده آورده می‌شوند.
حروف زاید، حروفى هستند که در بعضى از کلمات هم خانواده آورده می‌شوند; مثلا در کلمات: نَصْر، ناصِر، مَنصور و نَصیر حروف ن، ص، ر اصلى و سایر حروف زایدند.
وزن و سنجش کلمات
براى اینکه در کلمات سه حرفى، حروف اصلى از حروف زاید مشخص شود، سه حرف ف، ع، ل به ترتیب در مقابلِ حروف اصلى قرار می‌گیرند; مثلا گفته می‌شود: نَصَرَ بر وزن فَعَلَ و رَجُلٌ بر وزن فَعُلٌ .
در کلمه اى که بیش از سه حرف اصلى داشته باشد، لامِ وزن تکرار می‌شود; مثلا گفته می‌شود:
زَلْزَلَ بر وزن فَعْلَلَ ، دِرْهَمْ بر وزن فِعْلَل و سَفَرْجَل بر وزن فَعَلْلَل .
توجه: حرف اوّل اصلى را فاء الفعل ، حرف دوم را عین الفعل و حرف سوم را لام الفعل می‌گویند; مانند:
نَ صَ رَ (فَ عَ لَ)
فاءالفعل عین الفعل لام الفعل
زَ لْ زَ لَ (فَ عْ لَ لَ)
فاءالفعل عین الفعل لام الفعل اوّل لام الفعل دوم
نکته
1. هرگاه در کلمه اى، حرف یا حروف زایدى باشد، همان را در وزن کلمه می‌آورند;
مثلا: کَسَرَ بر وزن فَعَلَ است و چون همزه و نون بر سر آن در آید، همان دو حرف در وزن آورده می‌شود:
اِ نْکَسَرَ بر وزن اِنْفَعَلَ
2. حرف اوّل و سومِ فعل ماضىِ سه حرفى، حتما مفتوح است و حرف دوم آن یامفتوح، یا مکسور و یا مضموم است، پس فعل ماضی سه حرفی سه وزن دارد:
الف) فَعَلَ، مانند: دَخَلَ، ضَرَبَ، کَتَبَ
ب ) فَعِلَ، مانند: عَلِمَ، حَمِدَ، حَسِبَ
ج ) فَعُلَ، مانند: شَـرُفَ، کَبُـرَ، کَـرُمَ
جهت آشنایى بیشتر با چهارده صیغه ماضى، فعل عَلِمَ را صرف می‌کنیم:
غائب (مذکر)
عَلِمَ:(آن یک مرد) دانست
عَلِمَا: (آن دو مرد) دانستند
عَلِمُوا:(آن مردان)دانستند
غائب (مونث)
عَلِمَتْ: (آن یک زن)دانست
عَلِمَتَا: (آن دو زن) دانستند
عَلِمْنَ: (آن زنان) دانستند
مخاطب (مذکر)
عَلِمْتَ: (تو یک مرد) دانستى
عَلِمْتُمَا: (شما دو مرد) دانستید
عَلِمْتُمْ: (شما مردان) دانستید
مخاطب (مونث)
عَلِمْتِ: (تو یک زن)دانستى
عَلِمْتُمَا: (شما دو زن) دانستید
عَلِمْتُنَّ: (شما زنان) دانستید
متکلم
عَلِمْتُ: (من) دانستم
عَلِمْنَا: (ما) دانستیم
همانگونه که در صیغه‌هاى فوق مشاهده می‌کنید چهار فعلِ مفرد، چهار فعلِ مثنى، چهار فعلِ جمع و دو فعلِ متکلم وجود دارد. ضمیر یا نشانه فاعل، در کلیه‌ی صیغه‌ها بارز (آشکار) است و فقط در صیغه‌هاى 1 و 4، دو ضمیر هُوَ و هِیَ مستتر (پنهان) است. هر صیغه اى، داراى ضمیر اختصاصى است; بجز مثنى‌هاى غایب که داراى ضمیر مشترک الف و مثنى‌هاى مخاطب که داراى ضمیر مشترک تُمَا هستند.