حوزه علمیه کوچک ما

متصرف، اسمی ‌است که بتوان آن را به صورت‌هاى مثنى، جمع، مصغّر و منسوب در آورد; مانند:
مَدِینَة ← مَدِینَتَان (دو شهر)، مُدُن (شهرها)، مُدَیْنَة (شهر کوچک)، مَدَنّى (شهرى)

غیر متصرف، اسمی ‌است که همیشه ثابت باشد و به شکل‌هاى فوق در نیاید; مانند:
مَنْ (کسى که)، مَا (چیزى که)

مفرد، مثنى و جمع 

مفرد، کلمه‌اى است که بر یک شخص، یک حیوان، یک صفت یا یک شىء دلالت می‌کند; مانند:
رَجُل (شخص)، أَسَد (حیوان)، عَالِم (صفت)، کِتَاب (شىء)

مثنى، اسمی‌ است که بر دو شخص، دو حیوان، دو صفت یا دو شىء دلالت کند; مانند:
رَجُلان، أَسَدَان، عَالِمَان، کِتَابَان
علامت مثنى در زبان عربى عبارت است از: 
ــَ انِ ، مانند: رَجُل ← رَجُلاَنِ، کِتَاب ← کِتَابَانِ
ــَ یْنِ ، مانند: رَجُل ← رَجُلَیْنِ، کِتَاب ← کِتَابَیْنِ

جمع، اسمی‌ است که بر بیش از دو فرد از افراد جنس خود دلالت کند; مانند:
مُسْلِمُونَ، مُسْلِمَات، رِجَال

اقسام جمع

جمع بر دو قسم است:

۱- جمع سالم که دو نوع است:

جمع مذکر سالم که داراى دو علامت است:
ـُ ونَ، مانند:
مُسْلِمٌ ← مُسْلِمُونَ (چند مرد مسلمان)
مُعَلِّمٌ ← مُعَلِّمُونَ (چند معلم مرد)
ــِ ینَ، مانند:
مُسْلِم ← مُسْلِمِینَ (چند مرد مسلمان)
مُعَلِّم ← مُعَلِّمِینَ (چند معلم مرد)

جمع مؤنث سالم که یک علامت دارد:
ات، مانند:
مُسْلِمَةٌ ← مُسْلِمَاتٌ (چند زن مسلمان)
فاطِمَةُ ← فَاطِمَاتٌ (چند فاطمه)

توجه: این دو نوع جمع را از این جهت سالم می‌گویند که بناى مفرد در آن‌ها به هم نمی‌خورد; بر خلاف جمع مکسر که بناى مفرد در آن به هم خورده و شکسته می‌شود.

۲- جمع مکسر
این نوع جمع از قاعده‌ی خاصى پیروى نمی‌کند و داراى وزن‌هاى سماعیِ فراوانى است که مشهورترین آن‌ها عبارتند از:
1. أَفْعَال، مانند: بَاب ← أَبْوَ اب
۲. أَفْعُل، مانند: شَهْر ← أَشْهُر 
3. أَفْعِلَة، مانند: زَمانَ ← أَزْمِنَة
4. فِعْلَة، مانند: غُلاَم ← غِلْمَة 
5. فِعَال، مانند: کَرِیم ← کِرَام
6. فِعَل، مانند: حَاکِم ← حِکَم 
7. فُعَل، مانند: جُمْلة ← جُمَل
8. فُعْل، مانند: أَبْکَم ← بُکْم 
9. فُعُول، مانند: حَرْف ← حُرُوف
10. فَعَلَة، مانند: کَافِر ← کَفَرَة 
11. فُعَّل، مانند: سَاجِد ← سُجَّد
12. فَعْلى، مانند: مَرِیض ← مَرْضى 
13. فُعَلاَء، مانند: شَاعِر ← شُعَراء
14. فَواعِل، مانند: کَوکَب ← کَواکِب 
15. فَعَائِل، مانند: قَبِیلَة ← قَبَائِل
16. أَفَاعِل، مانند: أَکْبَر ← أَکَابِر 
17. مَفَاعِل، مانند:مسَجِد ← مَسَاجِد
18.مَفَاعِیل، مانند: مِسْکِین ← مَسَاکِین 

جمع الجمع

گاهى بعضى از اسم‌ها دوبار جمع بسته می‌شوند که به آن جمع الجمع می‌گویند; مانند: 
بَیت (خانه) ← بُیُوت ← بُیُوتَات
یَـد (دست) ← أَیْدِی ← أَیَادِی

اسم جمع

اسم جمع، کلمه اى است که داراى معناى جمع است; ولى از لفظ خود مفرد ندارد; مانند: 
قَوْم، أُمَّة، نَاس