المبحث الأول فی إجمال مواضع الوصل
الوصلُ : عطف جملة على أخرى (بالواو) - ویقع فی ثلاثة مواضع
الأول - إذا إتحدت الجملتان فی الخبریة والإنشائیة لفظاً ومعنى أو معنى فقط ولم یکن هناک سببٌ یقتضی الفصل بینهما وکانت بینهما مناسبة تامة فی المعنى - فمثال الخبریتین قوله تعالى (إنَّ الأبرار لفی نعیم ، وإن الفجار لفی جحیم) ومثال الانشائیتین قوله تعالى (فادعُ واستقم کما أمرت) وقوله تعالى (واعبدوا الله ولا تشرکوا به شیئا) ، وصل جملة «ولا تشرکوا» بجملة «واعبدوا» لاتحادهما فی الانشاء ، ولأن المطلوب بهما مما یجبُ على الانسان أن یؤدِّیه لخالقه ، ویختصَّه به ومن هذا النوع قول المرحوم شوقی بک :
عالجوا الحِکمة و استشفوا بها و انشدوا ما حلّ منها فی السِّیر
فقد وصل بین ثلاث جمل ، تتناسب فی أنها مما یتعلق بأمر (الحکمة) وبواجب (الشباب) فی طلبها ، والانتفاع بها.
ومثال المختلفین ، قوله تعالى (إنی أشهدُ اللهَ ، واشهدوا أنى برىءٌ ممّا تشرکون(
أی : إنی اشهدُ اللهَ وأشهدُکُم ، فتکون الجملة الثانیة فی هذه الآیة : إنشائیة لفظاً ، ولکنّها خبریة فی المعنى
ونحو : إذهب إلى فلان ، وتقول له کذا ، فتکون الجملة الثانیة من هذا المثال خبریة لفظاً ، ولکنها إنشائیة معنى «أی : وقل له»
فالاختلاف فی اللفظ ، لا فی المعنى المعُول علیه ، ولهذا (وجب الوصل) وعطف الجملة الثانیة على الأولى لوجود الجامع بینهما ، ولم یکن هناک سبب یقتضی الفصل بینهما ، وکل من الجملتین لا موضع له من الإعراب.
الثانی – دفع توهم غیر المراد ، وذلک إذا اختلفت الجملتان فی الخبریة والإنشائیة ، وکان الفصل یُوهم خلاف المقصود کما تقول مجیباً لشخص بالنفی «لا – شفاه الله
لمن یسألک : هل برىء علیٌّ من المرض ؟ ؟ «فترک الواو یُوهم السَّامع الدُّعاء علیه ، وهو خلاف المقصود ، لأن الغرض الدعاء له» ولهذا (وجب أیضاً الوصلُ(
وعطف (الجملة الثانیة) الدُعائیة الإنشائیة على (الجملة الأولى) الخبریة المصوَّرة بلفظ «لا» لدفع الإیهام ، وکل من الجملتین لا محل له من الاعراب
الثالث – إذا کان (للجملة الأولى) محلٌ من الاعراب ، وقصد تشریک (الجملة الثانیة) لها فی الاعراب حیث لا مانعَ ، نحو : علیّ یقول ، ویفعل
مبحث اول
وصل: عطف جمله به دیگری است (بوسیله واو) – و در سه مورد واقع می شود
اولاً : زمانیکه دو جمله در خبری و انشائی بودن لفظاً و معناً و یا فقط معناً متحد باشند و سببی را در بر نداشته که اقتضا کند فاصله داشتن) فصل را ) را در حالیکه در معنا مناسبت دارند – مثال دو جمله خبری در قول خداوند متعال ( همانا برای ابرار نعمت است و برای گناهکاران جهنم ) و مثال دو جمله انشائی در قول خداوند متعال (دعوت کن و آنچنان که مأمور شده‌ای استقامت کن ) و قول خداوند متعال ( و خدا را بپرستید و چیزى را با او شریک نگردانید) وصل جمله «ولا تشرکوا» بجمله «واعبدوا» بخاطر اتحادشان در انشائی بودن و برای اینکه طلب آنها از آنچه ایجاب می کندبرای انسان ادای احترام به خالقش را و خاص می کند او را با آن از این نوع قول مرحوم شوقی بک :
عالجوا الحِکمة و استشفوا بها و انشدوا ما حلّ منها فی السِّیر / عجله کنید در (یادگیری) حکمت و با آن طلب فهم و درک کنید و آنچه با آن برای گشایش راه و مذهب است را جستجو کنید
پس بتحقیق که وصل بین سه جمله ، متناسب می کند در اینکه آنچه متعلق به امر (حکمت) است و وظیفه ای است برای بدست آوردن آن در (جوانی) ، و نفع رساندن با آن .
و مثالهای مختلف در قول خداوند متعال(إنی أشهدُ اللهَ ، واشهدوا أنى برىءٌ ممّا تشرکون (من خدا را گواه می گیرم، شما نیز گواه باشید که من از آنچه شما بدان شرک می ورزید، بیزارم)
یعنی: همانا من خدا را گواه می گیرم و شما گواه باشید ، پس جمله دوم در این آیه : لفظاً انشائیه است ولیکن در معنا خبریه است.
و مثل: إذهب إلى فلان (به فلانی رسید ) ، و برای آن می گویی ، پس برای جمله دوم در این مثال لفظاً خبریه است ولیکن در معنا انشائیه است «یعنی : وقل له (بگوبه او)»
پس اختلاف در لفظ است ، نه در معنا المعُول علیه ؟؟ آنچه تکیه کرده به آن ، برای همین وصل واجب است و عطف جمله دوم به جمله اول بخاطر وجود جامعی است بین آن ها ، و در اینجا دلیلی که فاصله بین آنها را اقتضا کند وجود ندارد ، و هریک از دو جمله محلی از اعراب ندارد ؟؟؟
دوماً : از بین بردن ابهامی که مقصود و مراد ما نیست ، و آن زمانیکه دو جمله خبری و انشائی مختلف می آیند ، و فصل خلاف مقصود را می رساند . مثل کسی که با نفی آوردن برای شخصی می گوید ؟؟ «لا – شفاه الله ؟) نه – خدا شفایش دهد
برای کسی که از تو سوال می کند: هل برىء علیٌّ من المرض ؟ ؟ آیا علی از بیماری خوب و مبرا شد؟ « پس ترک و نیامدن واو برای رفع ابهام شنونده الدُّعاء علیه ؟؟ ، و آن بر خلاف مقصود است برای اینکه غرض الدعاء له ؟؟ » و برای همین (وصل واجب است)
بخاطر رفع ابهام (جمله دوم) که دعائی انشائی است به (جمله اول) که خبری و با لفظ «لا » عطف می شود ، و هریک از دو جمله محلی از اعراب ندارند.
سوماً : زمانیکه (جمله اول) محلی از اعراب دارد ، و قصد شریک شدن (جمله دوم) به (جمله اول) در اعرابش است از این جهت مانعی نیست مانند : علی می گوید ، و عمل می کند.