در درس سوم گفته شد که صیغه‌ی اوّل فعل ماضى، یا اصلش سه حرف است که به آن ثلاثى گویند و یا چهار حرف است که به آن رباعى گویند. هر کدام از ثلاثى و رباعى نیز اگر تنها بوده و حرف زاید نداشته باشند، به آن مجرد و اگر به اصل آنها حرف یا حروف مخصوصى اضافه شده باشد، به آن مزید (زیاد شده) گویند.
پس فعلها در زبان عربى بر چهار دسته تقسیم می‌شوند:
1. ثلاثى مجرد، مانند: ضَرَبَ و خَرَجَ
2. ثلاثى مزید، مانند: ضَارَبَ و أَخْرَجَ
3. رباعى مجرد، مانند: زَلْزَلَ و دَحْرَجَ
4. رباعى مزید، مانند: تَزَلْزَلَ و تَوَسْوَسَ
اینک به بیان وزنهاى هر یک از اقسام بالا می‌پردازیم.
وزنهاى فعل ثلاثى مجرد
فعل ثلاثى مجرد، با توجه به حرکت عین الفعل در ماضى و مضارع، داراى شش صورت است که به هر یک از آنها باب گویند.
مضارع فَعَلَ داراى سه وزن است:
1. یَفْعَلُ ، مانند: مَنَعَ یَمْنَعُ
2. یَفْعِلُ، مانند: ضَرَبَ یَضْرِبُ
3. یَفْعُلُ، مانند: نَصَرَ یَنْصُرُ
مضارع فَعِلَ بر دو وزن آمده است:
4. یَفْعَلُ، مانند: عَلِمَ یَعْلَمُ
5. یَفْعِلُ، مانند: حَسِبَ یَحْسِبُ
مضارع فَعُلَ بر یک وزن آمده است:
6. یَفْعُلُ، مانند: شَرُفَ یَشْرُفُ
وزنهاى فعل ثلاثى مزید
فعل ثلاثى مزید داراى ده وزن (باب) مشهور است که:
به سه باب آن یک حرف،
به پنج باب آن دو حرف،
به دو باب آن سه حرف اضافه شده است.
در جدول ذیل با نام، ماضى، مضارع و مصدر باب‌هاى فعل ثلاثى مزید آشنا می‌شویم و در درس‌هاى آینده به بحث در مورد هر یک از ابواب خواهیم پرداخت.
1.باب اِفْعَال: أَفْعَل یُفْعِلُ إفْعَال (أَحْسَنَ، یُحْسِنُ، إِحسَان)
2.باب تَفْعِیل: فَعَّلَ یُفَعَّلُ تَفْعِیل (عَلَّمَ، یُعَلِّمُ، تَعْلِیم)
3.باب مُفَاعَلَة: فَاعَلَ یُفَاعِلُ مُفَاعَلَة (قَاتَلَ، یُقَاتِلُ، مُقَاتَلَة)
4.باب تَفَاعُل: تَفَاعَلَ یَتَفَاعَلُ تَفَاعُل (تَعَامَلَ، یَتَعَاَمَلُ، تَعَامُل)
5.باب تَفَعُّل: تَفَعَّلَ یَتَفَعَّلُ تَفَعُّل (تَعَلَّمَ، یَتَعَلَّمُ، تَعَلُّم)
6.باب اِفْتِعَال: اِفْتَعَلَ یَفْتَعِلُ اِفْتِعَال (اِسْتَمَعَ، یَسْتَمِعُ، اِسْتِمـَاع)
7.باب اِنْفِعَال: اِنْفَعَلَ یَنْفَعِلُ اِنْفِعَال (اِنْکَسَرَ، یَنْکَسِرُ، اِنْکِسَار)
8.باب اِفْعِلاَل: اِفْعَلّ َیَفْعَلّ اِفْعِلاَل (اِحْمَرَّ، یَحْمَرُّ، اِحْمِرَار)
9.باب اِستِفْعَال: اِسْتَفْعَلَ یَسْتَفْعِلُ (اِسْتِفْعَال اِسْتَخْرَجَ، یَسْتَخْرِجُ، اِسْتِخْراج)
10.باب اِفْعِیلاَل: اِفعَالَّ َیَفْعَالُّ اِفْعِیلاَل (اِحْمَارَّ، یَحْمَارُّ، اِحْمِیرار)