درس بیست و سوم: مضاعف

فعل مضاعف که دو حرف از حروف اصلى آن هم جنس هستند، در معرض ادغام است. 
ادغام در لغت به معناى داخل کردن و در اصطلاح به معناى داخل کردن حرفى در حرف دیگر است; به طورى که حرف اوّل از بین رفته و حرف دوم مشدّد می‌شود; مانند:
أَوْوَل > أَوَّل  مَدْدَ > مَدَّ

شرایط و اقسام ادغام

ادغام داراى دو شرط است: 
1. دو حرف هم جنس کنار یگدیگر باشند; 
2. حرف اوّل، ساکن و حرف دوم، متحرک باشد. 

ادغام بر سه قسم است: ادغام واجب، ادغام ممتنع و ادغام جایز. 

صرف صیغه‌هاى ماضی مَدَّ چنین است:
مَدَّ مَدَّا مَدُّوا  مَدَّتْ مَدَّتَا مَدَدْنَ
مَدَدْتَ مَدَدْتُمَا مَدَدْتُمْ  مَدَدْتِ مَدَدْتُمَا مَدَدْتُنَّ
مَدَدْتُ مَدَدْنَا

ادغام در فعل مضارع

ادغام، در صیغه‌ی جمع مؤنث مضارعِ معلوم و مجهول، ممتنع است و در بقیه‌ی صیغه‌ها لازم است. 

صرف صیغه‌هاى مضارع مَدَّ چنین است:
یَمُدُّ یَمُدَّانِ یَمُدُّونَ  تَمُدُّ تَمُدَّانِ یَمْدُدْنَ
تَمُدُّ تَمُدَّانِ تَمُدُّونَ  تَمُدِّینَ تَمُدَّانِ تَمْدُدْنَ
أَمُدُّ نَمُدُّ

ادغام در فعل امر
ادغام در صیغه‌هاى 1، 4، 7، 13 و 14 امر، جایز و در دو صیغه‌ی جمع مؤنث ممتنع، و در بقیه‌ی صیغه‌ها واجب است. در صیغه‌هایى که ادغام جایز است، اگر بخواهیم ادغام کنیم، باید حرف دوم را حرکت دهیم. حرکت آن می‌تواند فتحه یا کسره باشد و اگر عین الفعل مضموم است، حرکت آن می‌تواند، علاوه بر فتحه و کسره، ضمّه نیز باشد. 

نمونه صرف صیغه‌هایى که ادغام آنها جایز است(1،4،7،13،14)

صیغه 1> لِیَفْرِرْ، لِیَفِرَّ، لِیَفِرِّ   لِیَمْدُدْ، لِیَمُدَّ، لِیَمُدِّ، لِیَمُدُّ
صیغه 4> لِتَفْرِرْ،لِتَفِرَّ، لِتَفِرِّ   لِتَمْدُدْ، لِتَمُدَّ، لِتَمُدِّ، لِتَمُدُّ
صیغه 7> اِفْرِرْ، فِرَّ، فِرِّ|   اُمْدُدْ، مُدَّ، مُدِّ، مُدُّ
صیغه 13> لاَفْرِرْ، لاَفِرَّ، لاَفِرِّ   لاَمْدُدْ، لاَمُدَّ، لاَمُدِّ، لاَمُدُّ
صیغه 14> لِنَفْرِرْ، لِنَفِرَّ، لِنَفِرِّ   لِنَمْدُدْ، لِنَمُدَّ، لِنَمُدِّ، لِنَمُدُّ

صرف مضاعف فعل سَدَّ (بست)

ماضی معلوم (بست):
سَدَّ سَدَّا سَدُّوا سَدَّتْ سَدَّتَا سَدَدْنَ سَدَدْتَ سَدَدْتُمَا سَدَدْتُمْ سَدَدْتِ سَدَدْتُمَا سَدَدْتُنَّ سَدَدْتُ سَدَدْنَا

ماضی مجهول (بسته شد):
سُدَّ سُدَّا سُدُّوا سُدَّتْ سُدَّتَا سُدِدْنَ سُدِدْتَ سُدِدْتُمَا سُدِدْتُمْ سُدِدْتِ سُدِدْتُمَا سُدِدْتُنَّ سُدِدْتُ سُدِدْنَا

مضارع معلوم (می‌بندد):
یَسُدُّ یَسُدَّانِ یَسُدُّونَ تَسُدُّ تَسُدَّانِ یَسْدُدْنَ تَسُدُّ تَسُدَّانِ تَسُدُّونَ تَسُدِّینَ تَسُدَّانِ تَسْدُدْنَ أَسُدُّ نَسُدُّ

مضارع مجهول (بسته می‌شود):
یُسَدُّ یُسَدَّانِ یُسَدُّونَ تُسَدُّ تُسَدَّانِ یُسْدَدْنَ تُسَدُّ تُسَدَّانِ تُسَدُّونَ تُسَدِّینَ تُسَدَّانِ تُسْدَدْنَ أُسَدُّ نُسَدُّ

امر معلوم (بی ادغام و با ادغام) (بسته بشود):
لِیَسْدُدْ (لِیَسُدَّ، لِیَسُدِّ، لِیَسُدُّ)،لِیَسُدَّا لِیَسُدُّوا
لِتَسْدُدْ (لِتَسُدَّ، لِتَسُدِّ، لِتَسُدُّ)،لِتَسُدَّا لِیَسْدُدْنَ
اُسْدُدْ (سُدَّ، سُدِّ، سُدُّ)، سُدَّا سُدُّوا
سُدِّی سُدَّا اُسْدُدْنَ
لاَسْدُدْ (لاَسُدَّ، لاَسُدِّ، لاَسُدُّ)، لِنَسْدُدْ (لِنَسُدُّ، لِنَسُدَّ، لِنَسُدُّ)