درس سی‌ام: اقسام اسم - ثلاثی،‌ رباعی،‌ خماسی

تعریف اسم: اسم، کلمه اى است که معناى مستقلى دارد و بر زمان دلالت نمی‌کند; مانند:
سَعید، قَلَم، ضَرْب، شُجاع

تقسیمات اسم

اسم، داراى تقسیمات متعددى است که به برخى از آنها اشاره می‌شود: 
1. ثلاثى و رباعى و خماسى 
2. مصدر و غیر مصدر
3.جامد و مشتق
4. مذکر و مؤنث 
5. متصرف و غیر متصرف
6. معرفه و نکره

در بخش اسم، از اقسام مختلف آن به اختصار بحث خواهد شد. 

ثلاثى، رباعى، خماسى

اوزان اسم ثلاثى مجرد

اسم ثلاثى مجرد داراى ده وزن است: 
1. فَعْل، مانند: فَلْس (پولکِ ماهى)
2. فَعَل، مانند: فَرَس (اسب)
3. فَعِل، مانند: کَتِف (شانه)
4. فَعُل، مانند: عَضُد (بازو)
5. فِعْل، مانند: حِبْر (مُرَکَّب)
6. فِعَل، مانند: عِنَب (انگور) 
7. فِعِل، مانند: إِبـِل (شتر) 
8. فُعْل، مانند: قُفْل (کلیدان) 
9. فُعَل، مانند: صُرَد (بوم) 
10. فُعُل، مانند: عُنُق (گردن) 

اوزان رباعى مجرد

اسم رباعى مجرد داراى چهار وزن است: 
1. فَعْلَل: مانند: جَعْفَر (نهرکوچک)
2. فِعْلَل، مانند: دِرْهَم (پول نقره)
3. فِعْلِل، مانند: زِبْرِج (آرایش) 
4. فُعْلُل، مانند: بُرثُن (پنجه شیر) 

اوزان خماسى مجرد

اسم خماسى داراى سه وزن است که عبارتند از: 
1. فَعَلْلَل، مانند: سَفَرْجَل (به) 
2. فَعْلَلِل، مانند: جَحْمَرِش (پیر زن) 
3. فُعَلْلِل، مانند: قُذَعْمِل (شتر تنومند) 

اوزان ثلاثى و رباعى و خماسى مزید

اسم‌هاى ثلاثى و رباعى مزید داراى وزن‌هاى فراوانى هستند; ولى اسم خماسى مزید، بسیار اندک است. 

ثلاثى مزید، مانند:
ضَارِب (الف زاید)
مُبَاحِث (میم و الف زاید)
اِسْتِکبَار (همزه، سین، تاء و الف زاید)

رباعى مزید، مانند:
تَزَلْزُل (تاء زاید)
اِقْشِعْرَار (همزه، الف و راء دوم زاید)

خماسى مزید، مانند: 
عَضْرَفُوط (واو زاید)