باب تَفَعُّل
هر فعل ثلاثى مجردى که به این باب برده شود، ماضى، مضارع و مصدر آن بر وزن‌هاى ذیل می‌آید:
تَفَعَّلَ یَتَفَعَّلُ تَفَعُّل
عَلِم > تَعَلَّمَ یَتَعَلَّمُ تَعَلُّم
صَرَفَ > تَصَرَّفَ یَتَصَرَّفُ تَصَرُّف
بقیه‌ی موارد کاربرد باب تَفَعُّل بدین قرار است:
هَلْ یـَتَعَلَّمُ لاَ یـَتَعَلَّمُ لَمْ یـَتَعَلَّمْ أَنْ یـَتَعَلَّمَ أَنْ یـَتَعَلَّمَ تـَعَلَّم لِیَـتَعَلَّمْ
معناى باب تَفَعُّل مطاوعه‌ی (اثر پذیرىِ) باب تَفْعِیل می‌باشد، مانند:
عَلَّمْتُ سَعِیداً فَتَعَلَّمَ (به سعید آموختم، و او یاد گرفت)
أَدَّبَ سَعِیدٌ خَالِداً فَتَأَدَّبَ (سعید خالد را ادب کرد، و او ادب شد)
نکته: هنگام صرفِ مضارع باب تَفَعُّلْ، در بعضى صیغه‌ها دو (ت) در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند که براى سبک شدن کلام، می‌توان یکى از آن دو را حذف کرد; مانند:
تَتَنَزَّلُ (4 و 7) > تَنَزَّلُ
تَتَعَلَّمُونَ (9) > تَعَلَّمُونَ
نمونه‌ی صرف چهارده صیغه‌ی مضارع مجزوم، از فعل تَعَلَّمَ:
یَتَعَلَّمُ یَتَعَلَّمَانِ یَتَعَلَّمُونَ تَعَلَّمُ تَعَلَّمَانِ یَتَعَلَّمْنَ
تَعَلَّمُ تَعَلَّمَانِ تَعَلَّمُونَ تَعَلَّمِینَ تَعَلَّمَانِ تَعَلَّمْنَ
أَتَعَلَّمُ نَتَعَلَّمُ
باب تَفَاعُل
هر فعل ثلاثى مجردى که به باب تفاعل برده شود، ماضى، مضارع و مصدر آن بر وزن‌هاى ذیل می‌آید:
تَفَاعَلَ یَتَفَاعَلُ تَفَاعُل
ضَرَبَ > تَضَارَبَ یَتَضَارَبُ تَضَارُب
عَمِلَ > تَعَامَلَ یَتَعَامَلُ تَعَامُل
بقیه‌ی موارد کاربرد باب تَفاعُل بدین قرار است:
هَلْ یَـتَضَارَبُ لاَیَـتَضَارَبُ لاَ یَتَضَارَبْ لَمْ یَتَضَارَبْ أَن یَتَضَارَبَ تَضَارَبْ لِیَتَضَارَبْ
معناى مشهور باب تَفَاعُل مشارکت است، مانند:
تَعَاوَنَ سَعِیدٌ وَعَلِیٌ (سعید و على به یکدیگر کمک کردند)
تَضَارَبَ زَیدٌ وَخَالِدٌ (زید و خالد یکدیگر را زدند)
نکته:
هنگام صرفِ مضارعِ باب تفاعل، در بعضى صیغه‌ها دو (ت) در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند که براى سبک شدن کلام، می‌توان یکى از آن دو را حذف کرد; مانند:
تَتَجَاوَزُ (4 و7) > تَجَاوَزُ
تَتَعَاوَنُونَ (9) > تَعَاوَنُونَ
نمونه‌ی صرف مضارع منصوب فعل تَجَاوَزَ:
لَنْ یَتَجَاوَزَ لَنْ یَتَجَاوَزَا لَنْ یَتَجَاوَزُوا لَنْ تَجَاوَزَ لَنْ تَجاوَزَا لَنْ یَتَجَاوَزْنَ
لَنْ تَجَاوَزَ لَنْ تَجَاوَزَا لَنْ تَجَاوَزُوا لَنْ تَجَاوَزِیِ لَنْ تَجَاوَزَا لَنْ تَجَاوَزْنَ
لَنْ أَتَجَاوَزَ لَنْ نَتَجَاوَزَ