حالت چهارم: مضارع منصوب
فعل مضارع در اصل مرفوع است، و هرگاه یکى از حروف ناصب بر آن داخل شود، منصوب می‌شود که در این هنگام، ضمّه‌ی آن، تبدیل به فتحه و نون‌هاى علامت رفع حذف می‌گردد. حروف ناصب عبارتند از: أَنْ، لَنْ، کَیْ، إِذَن
أَنْ (اینکه) مانند: أَنَ یَکْتُبَ (اینکه بنویسد)
لَنْ (هرگز) مانند: لَنْ یَنْصُرُوا (هرگز یارى نمی‌کنند)
کَیْ (براى اینکه) مانند: کَیْ یَخْرُجَا (براىِ اینکه خارج شوند)
إِذَنْ (در این هنگام) مانند: إِذَنْ أَدْخُلَ (در آن هنگام داخل می‌شوم)
نمونه‌ی صرف مضارع منصوب از فعل یَکْتُبُ:
أَنْ یَکْتُبَ
أَنْ یَکْتُبَا
أَنْ یَکْتُبوُا
أَنْ تَکْتُبَ
أَنْ تَکْتُبَا
أَنْ یَکْتُبْنَ
أَنْ تَکْتُبَ
أَنْ تَکْتُبَا
أَنْ تَکْتُبُوا
أَنْ تَکْتُبِی
أَنْ تَکْتُبَا
أَنْ تَکْتُبْنَ
أَنْ أَکْتُبَ
أَنْ نَکْتُبَ
حالت پنجم: مضارع مجزوم
هرگاه یکى از حروف جزم یا ادات شرط بر مضارع داخل شود، فعل مضارع مجزوم می‌گردد. مجزوم شدن فعل مضارع به این است که علامت رفع از آخر آن حذف گردد; پس در صیغه‌هاى 1 ، 4 ، 7 ، 13 و 14، علامت جزم سکون و در بقیه صیغه‌ها، علامت جزم حذف نون است. حروف جزم عبارتند از: لَمْ، لَمَّا، لام امر، لاء نهى.
لَمْ، معناى مضارع را به ماضى ساده تبدیل و آن را منفى می‌کند; مانند:
لَمْ یَضْرِبْ (نَزَد) > لَمْ یَکْتُبْ (نَنوشت)
لَمَّا، معناى مضارع را به ماضى نقلى تبدیل و آن را منفى می‌کند; مانند:
لَمَّا یَدْخُلْ (هنوز داخل نشده است) > لَمَّا یَکْتُبْ(هنوز ننوشته است)
به فعل مضارعى که به وسیله لَمْ و لمَّا منفى شده باشد، فعل جحد گویند.
لامِ امر، بر سر مضارع می‌آید و آن را داراى معناى طلب انجام فعل می‌کند; مانند:
لِیَنْصُرْ سَعیدٌ (سعید باید یارى کند)
لاءِنهى، بر سر مضارع می‌آید و آن را داراى معناى طلب ترک فعل می‌کند; به عبارت دیگر مضارع را به امر منفى تبدیل می‌سازد. در اصطلاح، به این فعل نهى گفته می‌شود; مانند:
لاَیَکْتُبْ (ننویسد) لاتَکْتُبُوا (ننویسید)
ادات شرط
ادات شرط، کلماتى هستند که بر معناى شرط دلالت می‌کنند و دو فعل مضارع را جزم می‌دهند; مانند إِنْ (اگر)، مَنْ (هر کس).
إِنْ تَنْصُرْ أَنْصُرْ (اگر یارى کنى، یارى می‌کنم)
مَنْ یَدْرُسْ یَنْجَحْ (هر کس درس بخواند، کامیاب می‌شود)
نمونه‌ی صرف مضارع مجزوم از (کَتَبَ ـُ ):
لَمْ یَکْتُبْ (ننوشت) لَمْ یَکْتُبَا (ننوشتند) لَمْ یَکْتُبُوا (ننوشتند)
لَمْ تَکْتُبْ (ننوشت) لَمْ تَکْتُبَا (ننوشتند) لَمْ یَکْتُبْنَ (ننوشتند)
لَمْ تَکْتُبْ (ننوشتى) لَمْ تَکْتُبَا (ننوشتید) لَمْ تَکْتُبُوا (ننوشتید)
لَمْ تَکْتُبِى (ننوشتى) لَمْ تَکْتُبَا (ننوشتید) لَمْ تَکْتُبْنَ (ننوشتید)
لَمْ أَکْتُبْ (ننوشتم) لَمْ نَکْتُبْ (ننوشتیم)
نمونه‌ی صرف فعل نَصَرَ ـُ
ماضی:
نَصَرَ (یارى کرد) نَصَرَا نَصَرُوا نَصَرَتْ نَصَرَتَا ...
مضارع مرفوع:
یَنْصُر(یارى می‌کند) یَنْصُرَانِ یَنْصُرُونَ تَنْصُرُ تَنْصُرَانِ...
مضارع مجزوم :
لِیَنْصُر (یارى بکند) لِیَنْصُرَا َلِیَنْصُرُوا لِتَنْصُرْ ِلِتَنْصُرَا...
مضارع منصوب:
لن یَنْصُر (هرگز یارى نمی‌کند) لن یَنْصُرَا لن یَنْصُرُوا لن تَنْصُرَ لن تَنصُرَا
امر :
لایَنْصُر (یارى نکند) لا یَنْصُرَا لا یَنْصُرُوا لا تَنْصُرْ لا تنصُرَا...
مضارع منفی:
لایَنْصُرُ (یارى نمی‌کند) لا یَنْصُرَانِ لا یَنْصُرُونَ لا تَنْصُرُ لا تَنْصُرَانِ...
مضارع استفهامی:
هل یَنْصُر (آیا یارى نمی‌کند) هل یَنْصُرَانِ هل یَنْصُرُونَ هل تَنْصُرُ هل تَنْصُرَانِ...