( عسف )
عَسَف :ظلم کرد ، ستم کرد - عَسْف : (مصدر) ستم ، مرگ - عَسَفَهُ : باو ستم کرد
عَسِیف : (جمع) عُسَفَاء و عِسَفَة : مُزد بگیر ، جیره خوار .
تعَسُّفُ : بی فکری ، ، تحکم ، ظلم و ستم ، قهر ، خشونت
العَسْفُ بالفتح فالسکون : الأخذ على غیر الطریق والظلم.
وکذلک التَّعَسُّفُ و الاعْتِسَافُ.
و عَسَفَهُ عَسْفاً من باب ضرب : أخذه بقوة.
والفاعل : عَسُوفٌ.
و العَسِیفُ : الأجیر ، لأنه یعسف الطرقات مترددا فی الاشتغال ، والجمع عُسَفَاءُ کأجیر وأجراء.
( عصف )
عَصْف : مص ، برگ درخت
عاصِفَة : ج عاصِفات و عَوَاصِف : مؤنث ( الْعَاصِف ) است ، بادهاى سخت وزش .
قوله تعالى ( وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّیْحانُ ) [ 55 / 12 ] العَصْفُ : ورق الزرع ثم یصیر ـ إذا یبس ودیس ـ تبنا ، والرَّیْحَانُ : الورق الذی هو مطعم الناس ، وقیل الریحان : الذی یشم.
قوله ( فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ ) [ 105 / 5 ] أی کزرع مأکول ، والمأکول : الذی أخذ ما فیه من الحب فأکل، وبقی هو لا حب فیه.
قوله ( وَلِسُلَیْمانَ الرِّیحَ عاصِفَةً ) [ 21 / 81 ] قیل کانت الریح مطیعة له إذا أراد أن تَعْصِفَ عَصَفَتْ ، وإذا أراد أن ترخى رخت ، وکان هبوبها على حسب ما یرید.
( عکف )
عاکِف : ج عاکِفُون و عُکَّف و عُکُوف : اقامت کننده ، مقیم .
اعْتکَفَ : اعْتِکَافاً [ عکف ] فی المکان : در آن مکان ماند و گوشه نشین شد .
قوله تعالى ( عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ ) أی مقیمین فیها قوله ( سَواءً الْعاکِفُ فِیهِ وَالْبادِ ) [ 22 / 25 ] و العَاکِفُ: المقیم والبادی الطاری أی مستویان ، لا یتفاضل أحدهما على الآخر.
قوله ( وَالْهَدْیَ مَعْکُوفاً ) [ 48 / 25 ] أی محبوسا.
یقال عَکَفَهُ یَعْکِفُهُ عَکْفاً : حبسه.
ومنه « الاعْتِکَافُ » وهو افتعال من العَکْفِ ، وهو الحبس واللبث ، وقد عرف لغة باللبث المتطاول.
واصطلاحا باللبث فی مسجد جامع ثلاثة أیام فصاعدا للعبادة.
( غلف )
غِلَاف : ج غُلْف و غُلُف و غُلَّف : پوشش و روکِش مانند جلد کتاب و غلاف شمشیر .
غلف : روکش کردن
قوله تعالى ( قالُوا قُلُوبُنا غُلْفٌ ) [ 2 / 88 ] الآیة أی محجوبة عما تقول کأنها فی غِلَافٍ.
ومن قرأ غُلُفٌ بضم اللام أراد جمع غِلَافٍ.
وتسکین اللام جائز أیضا أی قلوبنا أوعیة للعلم ، فکیف تجیئنا بما لیس عندنا.
والغِلَافُ بکسر المعجمة : غلاف السیف ونحوه.
ومنه « غِلَافُ المصحفِ » والجمع غُلُفٌ ککتاب وکتب.
وَفِی الْحَدِیثِ « الْأَغْلَفُ لَا یَؤُمُّ الْقَوْمَ ». الأَغْلَفُ : غیر المختون ، وذلک لأنه ضیع من السنة أعظمها ، والأنثى غَلْفَاءُ والجمع
( قذف )
قذَفُ : بدگویی ، علیه کسی حرف زدن ، دشنام دادن ، پرتاب کردن ، انداختن ، تهمت زدن
اقذف : از دهان بیرون پراندن, پرتاب کردن, انداختن , شعبده , شیادی , چشم بندی
قوله تعالى ( نَقْذِفُ بِالْحَقِ ) [ 21 / 18 ] أی نرمی به فی قلب من نشاء. قوله ( یَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ ) [ 34/53] أی یرجون به ، وذلک قولهم ساحر کاهن.
قوله ( اقْذِفِیهِ فِی التَّابُوتِ ) [ 20 / 39 ] أی ضعیه وألقیه فیه.
قوله ( حُمِّلْنا أَوْزاراً مِنْ زِینَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْناها ) [ 20 / 87 ] أی طرحناها فی نار السامری التی أوقدها فی الحفرة وأمرنا أن نطرح فیها الحلی.
وَفِی الدُّعَاءِ « وَ اقْذِفْ فِی قَلْبِی رَجَاءَکَ ». أی اطرحه فیه وألقه.
و القَذْفُ : الرمی ، یقال قَذَفْتُ بالحجارة قَذْفاً من باب ضرب : رمیت بها.
( قصف )
قاصِف : فا ؛ « رِیحٌ قَاصِفٌ »: باد بسیار سخت ؛ « رَعْدٌ قاصِفٌ »: تُندر بلند آواز .
قَصِیف : چیزى که دو نیم شده باشد ، شاخه ها و برگهاى درخت خشک شده و فرو ریخته شده .
قوله تعالى ( قاصِفاً مِنَ الرِّیحِ فَیُغْرِقَکُمْ ) وهی الریح التی لها قَصْفٌ أی صوت شدید کأنها تَقْصِفُ أی تکسر لأنها لا تمر بشیء إلا قَصَفَتْهُ.
ومنه قَوْلُ عَلِیٍّ علیه السلام فِی وَصْفِ النَّارِ « لَهَا قَصِیفٌ هَائِلٌ ».
والرعد القَاصِفُ : الشدیدُ الصوت.
( قطف )
قِطْف : ج قِطَاف و قُطُوف : میوه هاى چیده شده ، خوشه انگور هنگام چیدن از درخت .
قوله تعالى ( قُطُوفُها دانِیَةٌ ) یعنی ثمرتها قریبة التناول تنال على کل حال من قیام وقعود ونیام ، واحدها قِطْفٌ بالکسر وهو العنقود.
و القِطَافُ ککتاب : وقت جمع العنب.
یقال قَطَفْتُ العنبَ من بابی ضرب وقتل : قطعته.
و القُطُوفُ من الدواب وغیرها : البطیء.
و القَطِیفَةُ : الدثار المخمل والجمع قَطَائِفُ وقُطُفٌ کصحیفة وصحائف وصحف.
و القَطِیفُ: بلاد خلف البصرة معروفة.
( کلف )
تَکَلَّفَ : تَکَلُّفاً [ کلف ] الأمرَ : عهده دار آن کار شد و در آن رنج کشید .
مُتَکَلِف:(کلف): مرادف ( المُکَلَّف )است،آنکه در آنچه که باو مربوط نباشد دخالت کند یا کارى را بعهده گیرد.
کُلْفَة : مشقّت ، تحمّل سختى ،جمع آن کُلَف
قوله تعالى ( لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ ) [ 4 / 84 ] و المُتَکَلِّفُ : الذی یدعی العلم ولیس بعالم.
و المُتَکَلِّفُ : المتعرض لما لا یعنیه.
و التَّکْلِیفُ : الأمر بما یشق علیک.
و الکُلْفَةُ : المشقة ، والجمع کُلَفٌ کغرفة وغرف.
و التَّکَالِیفُ : المشاق ، الواحدة : تَکْلِفَةٌ.
و التَّکْلِیفُ : ما کان معرضا للثواب والعقاب.
( لفف )
لَفِیف:[لفّ]:درختان بسیارکه در یک موضع گرد هم باشند ، گروه بزرگى که از افرادمختلف (بزرگوار ، پست، مطیع،گناهکار، نیرومند،ناتوان) تشکیل شده باشد
لف : آشنا کردن,پیچیدن، قنداق کردن, پوشانیدن, لفافه دار کردن, پنهان کردن, بسته بندی کردن
قوله تعالى ( جَنَّاتٍ أَلْفافاً ) [ 78 / 16 ] جمع لَفَ بالکسر وهی الأشجار المُلٌتَفَّةُ بعضها ببعض لکثرتها.
واللَّفِیفُ : ما اجتمع من الناس من قبائل شتى.
ومنه قوله تعالى ( جِئْنا بِکُمْ لَفِیفاً ) [ 17 / 104 ] أی مختلطین من کل قبیلة.
وفلان لَفِیفُ فلان أی صدیقه.
وفی الحدیث ذکر « اللِّفَافَة للمیت » هی بالکسر : ما یُلَفُ به على الرجل وغیرها ، والجمع اللَّفَائِفِ.
و الْتَفَ بثوبه أی اشتمل.
و لَفَفْتُهُ لَفّاً من باب قتل فَالْتَفَ.
( لقف )
لَقَف : مص ، با شتاب گرفتن ،- ج الْقَاف : کنار چاه ، حوض .
تَلَقَّفَ : تَلَقُّفاً [ لقف ] الشی ءُ : آن چیز را با شتاب گرفت
تَلَقَّفَ الطعامَ : غذا را بلعید
قوله تعالى ( تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ ) [ 7 / 117 ] أی تتناول بفمها وتبلعه بسرعة.
یقال لَقِفَهُ کسمعه لَقْفاً ولَقَفَاناً محرکة : تناوله بسرعة.
و ( ما یَأْفِکُونَ ) أی یوهمون الانقلاب زورا وبهتانا.
وَفِی حَدِیثِ الصَّدَقَةِ « أَتَلَقَّفُهَا تَلَقُّفاً » أی أتناولها بسرعة ، وهو على المجاز دون الحقیقة.
( نسف )
نسف : منهدم کرد ، ویران کرد ، تخریب کرد ، منفجر کرد ، از هم پاشید ، مختل کرد ، مضمحل کرد ، نابود کرد
قوله تعالى ( وَیَسْئَلُونَکَ عَنِ الْجِبالِ فَقُلْ یَنْسِفُها رَبِّی نَسْفاً ) [ 20 / 105 ] أی یقلعها من أصلها ، من قولهم نَسَفَتِ الریح التراب من باب ضرب : إذا اقتلعته وفرقته.
ویقال یَنْسِفُهَا : یذریها ویطیرها.
ومثله ( وَإِذَا الْجِبالُ نُسِفَتْ ) [ 77 / 10 ].
ویقال فی معناه : ( وَإِذَا الْجِبالُ نُسِفَتْ ) أی کالحب یُنْسَفُ بالمِنُسَفِ.
وقیل معناه : أخذت بسرعة.
( وجف )
وَجَفَ : وَجْفاً و وَجِیفاً و وُجُوفاً الشی ءُ : آن چیز تکان خورد و دگرگون شد
- وَجِیفاً القلبُ : دل طپید
- الفرسُ : اسب تند دوید .
أَوْجَفَ : إیجَافاً [ وجف ] الفرسَ : اسب را وادار به شتاب کرد
قوله تعالى ( قُلُوبٌ یَوْمَئِذٍ واجِفَةٌ ) [ 79 / 8 ] أی خائفة شدیدة الاضطراب. یقال وَجَفَ وَجِیفاً : اضطرب ومشى سریعا. قوله ( فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَلا رِکابٍ ) [ 59 / 6 ] هو من الإِیجَافِ وهو السیر الشدید ، والمعنى فما أوجفتم على تحصیله وتغنیمه خیلا ولا رکابا ، وإنما مشیتم إلیه على أرجلکم فلم تحصلوا
أموالهم بالغلبة والقتال ، ولکن الله سلط رسله علیهم وخوله أموالهم.
والوَجِیفُ : ضرب من سیر الإبل والخیل.
والوَجِیفُ : سرعة السیر.
( وزف )
وَزَفَ : شتاب کرد
زَفِیف : [ زفّ ]: تند و سبکبال .
الوَزِیفُ : سرعة السیل مثل الزفیف یقال وَزَفَ أی أسرع.
ومنه قرئ إِلَیْهِ یَزِفُون [ 37 / 49 ] مخففة.
( وکف )
وَکَفَ : وَکْفاً و وَکِیفاً و وُکُوفاً و وَکَفَاناً و تَوْکَافاً الدمعُ و نحوهُ : اشک و مانند آن کم کم روان شد
- الْبَیْتُ : سقف خانه چکه کرد .
وَکِفَ یَوْکَفُ وَکَفاً : گناه کرد ، از راه حق برگشت و ستم نمود .
فِی الْحَدِیثِ « السَّطْحُ یُبَالُ عَلَیْهِ فَتُصِیبُهُ السَّمَاءُ فَیَکِفُ فَیُصِیبُ الثَّوْبَ ».
أی یتقاطر من سقفه علینا فیصیب الثوب.
یقال : وَکَفَ البیت بالمطر وَکْفاً ووَکِیفاً ووِکَافاً ، والعین بالدمع من باب وعد : سال قلیلا.
یقال ما علیک من ذلک وَکَفٌ أی و الوَکَفُ بالتحریک : الوقوع فی الإثم والعیب.
یقال وَکِفَ یَوْکَفُ أی أثم.
( أبق )
أَبَقَ : إِبَاقاً و أَبْقاً و أَبَقاً العبدُ : برده از مولاى خود گریخت .
اَبَق به معنى رفتن در حال قهر و خشم است با اضافه قید ناراحتى و انزجار
عبدآبِق (جمع آن الأُباَّقِ) غلام فرار کننده منظور دویدن نیست بلکه رفتن در حال قهر از مولاى خود است.
قوله تعالى ( إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ ) [ 37 / 140 ] أی هرب إلى السفینة.
ومنه الْحَدِیثُ « إِنَّ بَنِی تَغْلِبَ أَبَقُوا مِنْ الْجِزْیَةِ » یعنی هربوا.
ومنه أَبِقَ العبد إِبَاقاً من بابی تعب ، وقتل فی لغة ، والأکثر من باب ضرب : إذا هرب من سیده من غیر خوف ولا کد عمل.
و الإِبَاقُ بالکسر : اسم منه فهو آبِقٌ والجمع الأُباَّقِ ککافر وکفار.
( بثق )
بَثَقَ : بَثْقاً و بِثقاً و تَبْثَاقاً النهَر : سدّ رودخانه را شکست تا از آن آب روان شود
بَثْق : ج بُثُوق : جاى شکستن سد از رودخانه .
انبثق : ناشی شدن , سرچشمه گرفتن , بیرون امدن , جاری شدن , تجلی کردن
فِی حَدِیثِ الْأَوَّلِ وَالثَّانِی « کَانَا أَوَّلَ مَنْ رَکِبَ أَعْنَاقَنَا وَبَثَقَا عَلَیْنَا بَثْقاً فِی الْإِسْلَامِ لَا یُسْکَرُ أَبَداً حَتَّى یَقُومَ قَائِمُنَا ».
هو من قولهم بَثَقَ النهر : انکسر شطه أی ثلما علینا ثلمة فی الإسلام لا یسدها شیء.
ویقال بَثَقَت الماء بَثْقاً من بابی ضرب وقتل : إذا أهرقته.
وکذلک فی السکر فَانْبَثَقَ هو.
وانبثق الماء : انفجر وجرى.
ومنه حَدِیثُ هَاجَرَ أُمِّ إِسْمَاعِیلَ فِی إِسْمَاعِیلَ « فَغَمَزَ بِعَقِبِهِ الْأَرْضَ فَانْبَثَقَ الْمَاءُ » یعنی ماء زمزم.
والبِثْقُ بالکسر : اسم للمصدر.
( بسق )
بَسَقَ :ارتفاع، نخلهاى بلند که میوه آن روى هم چیده است.
بُسُوقاً الشَّجَرُ : شاخه هاى درخت بلند شد .
بَوَاسِق : جمع ( الْبَاسِقَة ) است ؛ « بَوَاسِقُ السَّحَابِ »: آغاز ابر شدن هوا ، بلا و سختى
قوله تعالى ( وَالنَّخْلَ باسِقاتٍ ) [ 50 / 10 ] أی طوال فی السماء ، من قولهم بَسَقَ النخل بُسُوقاً من باب قعد:طال.
و بَسَقَ فلان على أصحابه أی علاهم.
والبَاسِقُ : المرتفع فی علو.
وَفِی حَدِیثِ وَصْفِ السَّحَابَةِ لِلصَّحَابَةِ « کَیْفَ تَرَوْنَ قَوَاعِدَهَا وَبَوَاسِقَهَا وَجَوْنَهَا وَرَحَاهَا وَجَفْوَهَا وَوَمِیضَهَا ».
فالقواعد : أصولها المعترضة فی آفاق السماء.
والبَوَاسِقُ : فروعها المستطیلة فی وسط السماء إلى الأفق الآخر ، وکذلک کل طویل باسق.
والبُسَاقُ بالضم : البصاق.
( ترق )
تَراقِی : جمع ( التَّرْقُوَة ) است ؛- « بَلَغَتْ رُوحُهُ التَّراقی »: مشرف به مرگ شد .
قوله تعالى ( کَلَّا إِذا بَلَغَتِ التَّراقِیَ ) [ 75 / 26 ] یرید بها العظام المکتنفة لثغرة النحر ، واحدها : تَرْقُوَة على فعلوة بفتح الفاء وضم اللام ، ولا یقال تُرْقُوَة بالضم ، وهما ترقوتان من الجانبین.
وعن بعضهم : لا یکون الترقوة لشیء من الحیوان إلا الإنسان خاصة.
ومنه حَدِیثُ الْخَوَارِجِ « یَقْرَءُونَ الْقُرْآنِ لَا یَجُوزُ تَرَاقِیَهُمْ ».
قوله ( فَالْعاصِفاتِ عَصْفاً ) [ 77 / 2 ] هی الریاح الشداد ، من قولهم عَصَفَتِ الریحُ عَصْفاً من باب ضرب : اشتدت فهی عَاصِفٌ وعَصُوفٌ وعَاصِفَةٌ ، وجمع الأولى عَوَاصِفُ ، والثانیة عَاصِفَاتٌ.
ویقال أیضا عَصَفَتِ الریحُ وأَعْصَفَتْ فهی مُعْصِفَةٌ ولا یقال ریحٌ عَاصِفٌ حتى تشتد ، وقد یسند الفعل إلى الیوم واللیلة لوقوعه فیه.
ومنه قولهم « یوم عَاصِفٌ » وهو فاعل بمعنى مفعول فیه ، مثل قولهم « لیل نائم » و « هم ناصب » کما یقال « یوم بارد » لوقوع البرد فیه.
وأَعْصَفَ الرجلُ : هلک. وأَعْصَفَتْهُ الریاحُ : أهلکته