منصرف و غیر منصرف

اسم معرب را از نظر میزان اعراب پذیری به دو دسته منصرف و غیر منصرف تقسیم می کنند:

اسم منصرف، اسم معربی است که توانایی پذیرش همه‌ی اعرابها (رفع: ـُــٌ ، نصب: ـَــً ، جر: ـِــٍ) را دارد. مانند:

جاء الرجلُ (رجلٌ) / رأیتُ الرجلَ (رجلاً) / سلمتُ علی الرّجلِ (رجلٍ)

اسم غیر منصرف، اسم معربی است که تنوین و کسره قبول نمی‌کند.

برای تشخیص اسمهای منصرف و غیر منصرف، باید اول اسمهای غیر منصرف را که محدود هستند را شناخت و غیر از آنها بقیه اسمهای معرب، منصرف هستند.

 

اسمهای غیر منصرف عبارتند از:

۱- اسم‌های مختوم به «ان» زائد: عثمان - رِضوان - زَیدان.

۲- جمع‌هایی که بر وزن‌های مفاعل، مفاعیل، أفاعل، أفاعیل و فواعل باشد: مدارس، مکاتیب، أماکن، أقالیم، فواصل.

۳- اسم‌های مؤنث لفظی و معنوی: معاویة، مریم و ... .

۴- اسم‌های عَلَم عجمی (غیر عربی): ابراهیم، اسماعیل، یعقوب، یوسف، فرعون، قارون و ... .

۵- صفتی که بر وزن «أفعل» باشد: أحمر، أفضل، أکبر، أجمل و ... .

۶- اسم‌هایی که دارای الف مقصوره و ممدوده مؤنث و جمع باشند: سکری، مرضی، حمراء، أصدقاء، سلمی، خنساء و ... .

 

اعراب اسم غیر منصرف در حالت جری فرعی است و در این حالت،‌ فتحه به نیابت از کسره به عنوان اعراب فرعی بکار می رود. مانند:

 

جاء أحمدُ (أحمد فاعل است و مرفوع به اعراب اصلی)

رأیتُ أحمدَ (أحمد مفعول به است و منصوب به اعراب اصلی)

سلمتُ علی أحمدَ (أحمدَ مجرور است به اعراب فرعی فتحه به جای کسره)

 

* اسم غیر منصرف در دو حالت کسره هم می پذیرد:

1- أل داشته باشد: مررتُ بالمساجدِ.

2- مضاف باشد: مررتُ بمساجدِ المدینهِ.