درس سیزدهم: مسند و مسندالیه

و لا بُدَّ له من قرینة صارفة عن ارادة المعنى الاصلی لأن الفهم لولا القرینة یتبادر إلى الحقیقة - والقرینة إما لفظیة وإما معنویة فاللفظیة کقولک هزم الأمیر الجند وهو فی قصره ، والمعنویة کاستحالة قیام المسند بالمسند إلیه المذکور معه عقلا بمعنى أنه لو خلى العقل ونفسه عد ذلک القیام محالا کقولک محبتک جاءت بی الیک ، لاستحالة قیام المجىء بالمحبة عقلا ، وکاستحالة ما ذکر عادة نحو هزم الأمیر الجند لاستحالة قیام هزیمة الجند بالأمیر وحده عادة ، وان أمکن عقلا

ومواضع المسند ثمانیة :

(1) خبر المبتدأ - نحو «قادرٌ» من قولک - الله قادرٌ.

(2) والفعل التام - نحو «حضر» من قولک - حضر الأمیر.

(3) واسم الفعل - نحو «هیهات - وَوَى - وآمینَ.

(4) والمبتدأ الوصفُ المُستغنى عن الخبر بمرفوعه - نحو «عارف» من قولک - أعارفٌ أخوک قدرَ الإنصاف.

(5) وَأخبار النَّواسخ «کان ونَظَائرُها - وإنَّ ونظائرُها»

(6) والمفعول الثانی - لظنّ وأخواتها.

(7) والمفعول الثالث - لأرَى وأخواتها.

(8) والمصدر النّائب عن فعل الأمر - نحو «سعیاً فی الخیر»

و مواضع المسند إلیه ستة :

(1) الفاعلُ «للفعل التّام أو شبهه» نحو «فؤاد - وأبوه» من قولک حضر فؤادٌ العالم ابوه.

(2) واسماء النَّواسخ : کان وأخواتها ، وإنّ وَأخواتها - نحو «المطرُ» من قولک - کان المطر غزیراً ، ونحو : إنّ المطرَ غزیر

(3) والمبتدأ الذی له خبر - نحو «العلم» من قولک : العلم نافع.

(4) والمفعول الأول - لظنّ وأخواتها.

(5) والمفعول الثانی - لأرَى واخواتها.

(6) ونائب الفاعل - کقوله تعالى (و وضع الکتاب)

ثم إن المسند والمسند إلیه یتنوعان إلى أربعة أقسام :

(1) إما ان یکونا کلمتین حقیقة - کما ترى فی الأمثلة السالفة.

(2) وإما ان یکونا کلمتین حُکما - نحو «لا إله إلا الله ینجو قائلها من النار» أی «توحیدُ الاله نجاة من النار».

(3) وإما أن یکون المسند إلیه کلمة حکما ، والمسند کلمة حقیقة نحو «تسمع بالمعیدی خیرٌ من أن تراه» أی «سماعک بالمعیدی خیر من رؤیته».

(4) وإمّا بالعکس - نحو «الأمیر قرُب قدومه»  أی «الأمیر قریب قدومه»

ویُسمى المسند - والمسند إلیه : رکنى الجملة.

  

و در مجاز عقلی چاره ای نیست جز وجود قرینه ای که ما را از معنای حقیقی دور کند (منصرف کند) – و الا فهم انسان – بدون این قرینه به سوی معنای حقیقی می رود.

و قرینه یا لفظی و یا معنوی است. قرینه لفظی مثل کلام تو : امیر سپاه را شکست داد در حالیکه او در در قصرش بود، و قرینه معنوی (؟)

 

و مواضع مسند هشت مورد هستند:

 

1-   خبرِ مبتدا مانند قادرٌ در قول تو: الله قادرٌ [قادر خبر و مسند است]

2-   فعل تام [افعالی که بر انجام دادن کاری در زمان معین دلالت دارند بر خلاف فعل ناقص که تنها بر زمان دلالت دارند] مانند حَضَرَ در قول تو : حضر الأمیر

3-   اسمِ فعل [کلمه‏ اى است که داراى اثر و معنى فعل باشد ولى وزن یکى از افعال را نداشته باشد و بعضی از خواص فعل مثل تنوین را می پذیرد] مانند هیهات، وی  و آمین.

4-   مبتدای وصفی که بی نیاز از خبر است بخاطر اسمی که رفع داده می شود. مانند عارفٌ در مثال أعارفٌ أخوک قدرَ الإنصاف.

5-   خبر نواسخ (کان و اخوات آن و إنَّ و اخوات آن)

6-   مفعول دوم (برای افعال دومفعولی مانند ظنَّ و اخوات آن)

7-   و مفعول سوم برای افعال سه مفعولی مانند أری و اخوات آن

8-   و مصدر که نیابت از فعل می کند مانند: سعیاً فی الخیر

 

و مواضع مسند الیه شش مورد هستند:

 

1- فاعل فعل تام (یا شبه فعل) مانند فؤاد و أبوه در کلام  حضر فؤادٌ العالم ابوه.

2- و اسم نواسخ(کان و اخوات آن و إنَّ و اخوات آن) مانند مطرُ در کان المطر غزیراً و مانند: إنّ المطرَ غزیر

3- و مبتدایی که با خبر همراه است مانند العلمُ در  العلمُ نافع.

4- و مفعول اول در افعال دومفعولی مانند ظنَّ و اخوات آن

5- و مفعول دوم در افعال سه مفعولی مانند أری و اخوات آن

6- و نایب فاعل مانند کلام خداوند: و وُضِعَ الکتابُ (کتابُ در اینجا نایب فاعل و مسند الیه است).

 

و سپس مسند و مسند الیه به چهار نوع تقسیم می شوند:

 

1- یا دو کلمه حقیقی هستند مانند آنچه که در مثالهای قبلی آورده شد.

2- و یا دو کلمه حکمی هستند مانند « لا إله إلا الله ،گوینده اش را از آتش نجات می دهد » یا «توحید، آگاه باش که نجات از آتش است»

3- و یا مسند الیه کلمه حکمی و مسند کلمه حقیقی است: «شنیدن نام مُعَیدی* بهتر از دیدن اوست»

4- و یا برعکس فوق است، مانند: «صدای قدمهای أمیر نزدیک است» (آمدن امیر نزدیک است).

و مسند و مسند الیه دو رکن جمله نامیده می شوند.