درس سی و یکم: معرفه آوردن مسندالیه به واسطه‌ی موصول

المبحث السابع فی تعریف المسند إلیه بالموصولیة

یُؤتى بالمسند إلیه اسمُ موصول : إذا تَعیَّنَ طریقاً لاحضار معناه کقولک - الذی کان معنا أمس سافر ، إذا لم تکن تعرف اسمه أمَّا إذا لم یتعین طریقاً لذلک : فیکون لأغراض أخرى.

 (1) منها التَّشویق - وذلک فیما إذا کان مضمون الصّلة حُکماً غریباً - کقوله :

والذی حارَت البریَّة فیه حیَوانٌ مستحدثٌ من جَماد

 (2) ومنها إخفاء الأمر عن غیر المخاطب - کقول الشاعر :

وأخذتُ ما جاد الأمیرُ به وقضیتُ حاجاتی کما أهوى

 (3) ومنها التَّنبیه على خطأ المخاطب ، نحو : (إنّ الذین تَدعونَ من دون الله عبادٌ أمثالکم) - وکقول الشاعر :

إنَّ الذین تُرَونهم إخوانَکم یَشفى غلیل صُدورهم أن تُصرَعوا

 (4) ومنها التَّنبیه على خطأ غیر المُخاطب - کقوله :

إنَّ التی زعمت فؤادک مَلّها خلعت هواک کما خلعتَ هوى لها

 (5) ومنها تعظیم شأن المحکوم به - کقول الشاعر :

إنَّ الذی سمک السَّماء بنی لنا بیتاً دعائمهُ أعزُّ وأطولُ

 (6) ومنها التَّهویل : تعظیماً - أو تحقیراً - نحو : فَغشیَهُم من ألیم ما غشیهم)

 (7) ومنها استهجان التصریح بالاسم - نحو الذی ربّانی أبى

 (8) ومنها الإشارة إلى الوجه الذی یُبنى علیه الخبر من ثواب أو عقاب کقوله تعالى (الذین آمنوا وعملُوا الصالحات لهم مغفرةٌ ورزقٌ کریم)

 (9) ومنها التَّوبیخ - نحو : الذی أحسن الیک قد أسأت الیه.

 (10) ومنها الاستغراق - نحو : الذین یأتونک أکرمهم.

 (11) ومنها الإبهام - نحو : لکلّ نفس ما قدَّمت

 

 

مبحث هفتم در معرفه کردن مسند الیه با موصول

با مسند الیه اسم موصول  می آید: هنگامی به عنوان راهی برای آوردن معنای آن ، متعین باشد. وقتی که اسمش را نمی دانی مانند این گفته: کسی که با ما بود، مسافرت کرد،  اما اگر به عنوان راهی برای آن (احضار معنا) متعین نباشد، پس برای آن اهداف دیگری خواهد بود:

1) از این اهداف تشویق است ، و آن در هنگامی است که مضمون صله حکمی غریب باشد. مثل این گفته :

و آنجا که متحیر شدند خلق در آن ، حیوانی است که به وجود می آید از جماد

2) از این اهداف مخفی کردن امر از غیر مخاطب است .مانند این سروده شاعر :

و آنچه امیر بخشیده بود آن را،  گرفتم و برآورده کردم نیازهایم را آن طوری که می خواستم

3) و از این اهداف توجه دادن بر اشتباه مخاطب است . مانند (غیر از خدا هر آن کس را که شما می خوانید، همه بندگانی هستند مثل شما) و این سروده شاعر:  بدرستیکه آنها که شما می بینید (می پندارید که) برادران شمایند ؛ سینه آنها را شفا می بخشد اینکه شما هلاک شوید

4) و از این اهداف توجه دادن به اشتباه غیر مخاطب است مانند این گفته :

کسی که پنداشت قلب تو مالامال است از او ؛ محبت تو را کنار گذاشت آنچنان که تو کنار گذاشتی محبت او را

5) و از این اهداف تعظیم و بزرگ داشتن شأن محکوم به (کسی یا چیزی که بر او حکم شده) است . مانند این سروده شاعر:

بدرستیکه آنچنان کسی که برپا داشت آسمان را ، بنا کرد برای ما خانه ایی که پایه هایش محکم تر و بلندتر است.

6) و از این اهداف کار ترساندن است – به خاطر بزرگ داشت یا تحقیر - مانند : پس در میان گرفت آنها را از دریا آنچه آنها در میان گرفت

7) و از این اهداف مستهجن (زشت و ناپسند) بودن تصریح به اسم است . مانند آن که پروراند من را، پدرم است

8) و از این اهداف اشاره به صورتی است که بنای خبر بر آن است - پاداش یا عقاب – مانند این گفته خداوند متعال (پس آنان که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند برای آنان آمرزشی و رزقی با کرامت است.)

9) و از این اهداف توبیخ (سرزنش) است. مانند کسی که به تو نیکی کرد تو به او بدی کردی

10) و از این اهداف استغراق (شمول) است. مانند : (همه) کسانی که به سوی تو می آیند آنها را اکرام کن

11) و از این اهداف ابهام است. مانند برای هر کسی آن چیزیست که از پیش فرستاده است