فعل مضارع، داراى چند ویژگى است که عبارتند از:
1. میان حال یا آینده مشترک است;
2. مثبت است;
3. معناى آن خبرى است و از واقع شدن چیزى خبر می‌دهد;
4. مرفوع است.
گاهى به اوّل فعل مضارع، چیزى افزوده می‌شود که برخى از ویژگى‌هاى آن را تغییر می‌دهد. در ذیل به حالاتى که مضارع پیدا می‌کند، اشاره می‌شود:
حالت اوّل: فعل حال و مستقبل
فعل مضارع، از نظر زمان بین حال و آینده مشترک است. اگر بخواهیم فقط معناى حال بدهد، یک لام مفتوح (لـَ) بر سر آن می‌آوریم; مانند:
عَلیٌ لَیَکْتُبُ (على هم اکنون مشغول نوشتن است)
و اگر بخواهیم فقط معناى آینده و مستقبل دهد، حرف سین یا سوف را بر سر آن می‌آوریم; مانند:
عَلیٌ سَیَکْتُبُ (على بزودى خواهد نوشت)
علیٌ سَوْفَ یَکْتُبُ (على بعداً خواهد نوشت)
فرق سین و سوف در این است که سین بر آینده‌ی نزدیک و سوف بر آینده‌ی دور دلالت می‌کند. به سین و سوف ، حروف تعیین یا استقبال گفته می‌شود.
حالت دوم: مضارع منفى (نفى)
فعل مضارع، مثبت است; یعنى بر واقع شدن کار یا حالتى دلالت می‌کند. اگر بخواهیم فعل مضارع را منفى کنیم، بر سر آن، حروف نفى می‌آوریم. حروف نفى عبارتند از: «ما» و «لا» ; مانند:
یَنْصُرُ (یارى می‌کند) - لا یَنْصُرُ (یارى نمی‌کند)
یَضْحَکُ (می‌خندد) - مایَضْحَکُ (نمی‌خندد)
به مضارع منفى در اصطلاح، فِعل نفى گفته می‌شود.
نمونه‌ی صرف نفى از فعل جَلَسَ -ِ:
1. لایَجْلِسُ (نمی‌نشیند)
2. لایَجْلِسَان (نمی‌نشینند)
3.لایَجْلِسُونَ (نمی‌نشینند)
4. لاتَجْلِسُ (نمی‌نشیند)
5. لاتَجْلِسَانِ (نمی‌نشینند)
6. لایَجْلِسْنَ (نمی‌نشینند)
7. لاتَجْلِسُ (نمی‌نشینى)
8. لاتَجْلِسَانِ (نمی‌نشینید)
9.لاتَجْلِسُونَ (نمی‌نشینید)
10.لاتَجْلِسِینَ (نمی‌نشینى)
11. لاتَجْلِسَان (نمی‌نشینید)
12. لاتَجْلِسْنَ (نمی‌نشینید)
13. لاأَجْلِسُ (نمی‌نشینم)
14. لانَجْلِسُ (نمی‌نشینیم)
حالت سوم: مضارع استفهامى
فعل مضارع، خبرى است; یعنى خبر از واقع شدن کار یا پدیدآمدن حالتى می‌دهد. اگر بخواهیم فعل مضارع را به پرسشى (استفهامى) تبدیل کنیم، بر سر آن حروف استفهام را می‌آوریم.
حروف استفهام عبارتند از: أَ (آیا) و هَلْ (آیا); مانند:
یَعْلَمُ (می‌داند) > أَیَعْلَمُ (آیا می‌داند؟)
یَحْسُنُ (نیکو می‌شود) > هَلْ یَحْسُنُ (آیا نیکو می‌شود؟)
نمونه‌ی صرف مضارع استفهامی از فعل عَلِمَ ـَ :
1. هَلْ یَعْلَمُ (آیا می‌داند؟)
2. هَلْ یَعْلَمَانِ (آیا می‌دانند؟)
3.هَلْ یَعْلَمُونَ (آیا می‌دانند؟)
4. هَلْ تَعْلَمُ (آیا می‌داند؟)
5. هَلْ تَعْلَمَانِ (آیا می‌دانند؟)
6. هَلْ یَعْلَمْنَ (آیا می‌دانند؟)
7. هَلْ تَعْلَمُ (آیا می‌دانى؟)
8. هَلْ تَعْلَمَانِ (آیا می‌دانید؟)
9.هَلْ تَعْلَمُونَ (آیا می‌دانید؟)
10. هَلْ تَعْلَمِینَ (آیا می‌دانى؟)
11. هَلْ تَعْلَمَانِ (آیا می‌دانید؟)
12. هَلْ تَعْلَمْنَ (آیا می‌دانید؟)
13. هَلْ أَعْلَمُ (آیا می‌دانم؟ )
14. هَلْ نَعْلَمُ (آیا می‌دانیم؟)