خلاصه‌ی صفحات ۱۵۰ تا ۲۰۰ جلد اول

( ذرا )

ذرو: پراکندن، پاشیدن، [کهف:45] یعنى خشک و شکسته شد بادها آنرا پراکنده می کند. 

قوله تعالى : ( تَذْرُوهُ الرِّیاحُ ) [ 18 / 45 ] أی تطیره وتفرقه ، من قولهم : « ذَرَتِ الریحُ الترابَتَذْرُوهُ» فرقته ،و « ذَرَأَکُمْ» خلقکم .

قوله تعالى : ( وَالذَّارِیاتِ ذَرْواً ) [ 51 / 1 ] وهی الریاح تَذْرُو الشیء.

قوله تعالى : ( ذُرِّیَّةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ ) [ 17 / 3 ] و « الذّرِّیَّةُ»  اسم یجمع نسل الإنسان من ذکر وأنثى .

و منه : الْمِذْرَى، الذَّرَى، الذُّرْوَةُ

 

( ذکا )

ذکاة و تذکیه هر دو به معنى ذبح حیوان است در اقرب الموارد آمده «ذکّى الذبیحه: ذبحها» . در قرآن فقط یک بار آن هم در ذبح حیوان بکار رفته [مائده:3].

قوله تعالى : ( إِلَّا ما ذَکَّیْتُمْ ) [ 5 / 3 ] أی إلا ما أدرکتم ذبحه على التمام 

یعنى نیم خورده درنده بر شما حرام است مگر آن چه پیش از مردنش آن را ذبح کنید و آن در صورتى که قبل از مردن از درنده گرفته و ذبح شرعى کنند که حلال است.

و « التَّذْکِیَةُ » الذبح والنحر ، والاسم « الذَّکَاةُ » ، والمذبوح« ذَکِیٌ».

 

( ربا )

رَبا : ازدیاد پیدا کرد ، زیاد شد ، افزایش یافت ، رشد کرد ، نمو پیدا کرد

قوله تعالى :( اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ)[ 22 / 5 ] أی انتفخت ،

قوله تعالى : ( هِیَ أَرْبى مِنْ أُمَّةٍ ) [ 16 / 92 ] أی أکثر عددا.

ومنه سمی « الرِّبَا» أی إذا کان بینکم وبین أمة عقد أو حلف نقضتم ذلک وجعلتم مکانهم أمة هی أکثر عددا .

قوله تعالى : ( وَما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا ) [ 30 / 39 ] أی من أعطى یبتغی أفضل من ذلک فلا أجر له عند الله فیه.

و فی الخبر: « الْفِرْدَوْسُ رَبْوَةُ الْجَنَّةِ ».أی أرفعها. 

 

( رخا )

رَخَا : رَخَاءً [ رخو ] العیشُ : زندگى فراخ و خوش شد .

وفِی الْحَدِیثِ : « اذْکُرِ اللهَ فِی الرَّخَاءِ یَذْکُرْکَ فِی الشِّدَّةِ ».

وفِیهِ : « الْمُؤْمِنُ شَکُورٌ عِنْدَ الرَّخَاءِ ».وأراد بالرخاء سعة العیش ولینه ویقابله الشدة ، 

قوله تعالى : ( رُخاءً حَیْثُ أَصابَ ) [ 38 / 36 ]الرُّخَاءُ ـ بالضم ـ : الریح اللینة 

و منه : تَرَاخٍ، رَخِیَ، رِخْو، أَرْخَى، رِخْوَةٌ .

 

( ردا )

ردء: یارى و کمک. مصدر و اسم هر دو آمده است (اقرب) راغب مى‏گوید: ردء آنست که براى یارى در پى دیگرى باشد

قوله تعالى : ( رِدْءاً یُصَدِّقُنِی ) [ 28 / 34 ] أی معینا ، یقال : « رَدَأْتُهُ على عدوه » أی أعنته علیه.

معنى آیه چنین است: برادرم هارون در سخن گفتن از من فصیح‏تر است او را با من یار و کمک بفرست تا مرا تصدیق کند. این کلمه در قرآن فقط یکبار آمده است.

وَفِی الْحَدِیثِ : « الْکِبْرِیَاءُ رِدَائِی وَالْعَظَمَةُ إِزَارِی ».والمعنى على ما نقل عن بعض العارفین : أنهما صفتان لله اختص بهما 

و « الرِّدَاءُ » ـبالکسر ـ : ما یستر أعالی البدن فقط ، والجمع « أَرْدِیَةٌ» مثل سلاح وأسلحة ،

وَفِی الدُّعَاءِ : « أَعُوذُ بِکَ مِنْ الْهَوَى الْمُرْدِی».أی المهلک. 

 

( رسا )

رَسَا : رَسْواً و رُسُوّاً [ رسو ]: آن چیز ثابت و راسخ شد 

- عَنْهُ حَدِیثاً : حدیثى از وى نقل کرد 

قوله تعالى : ( یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها)[ 7 / 187 ] أی مثبتها 

وَفِی حَدِیثِ أَهْلِ الْبَیْتِ (ع) : « بِکُمْ تَسْتَقِلُّ جِبَالُ الْأَرْضِ عَنْ مَرَاسِیهَا ».أی عن ما یمسکها.

و « رَسَوْتُ بین القوم » أصلحت.

 

( رعا )

رَاعی : ج رُعَاة و رُعْیَان و رُعَاء و رِعَاء [ رعی ]: فا آنکه رهبرى یا ولایت امر قومی را عهده دار باشد .

قوله تعالى : ( حَتَّى یُصْدِرَ الرِّعاءُ ) [ 28 / 23 ] بالکسر والمد جمع راع الغنم من الرعی وهی حفظ العین .

وَفِی الْحَدِیثِ : « رُوَاةُ الْکِتَابِ کَثِیرٌ وَ رُعَاتُهُ قَلِیلٌ » .هو من« الرِّعَایَةِ » وهی الْمُرَاعَاةُ و الملاحظة. 

 

( رقا )

قوله تعالى : ( وَقِیلَ مَنْ راقٍ ) [ 75 / 27 ] أی صاحب رقیة .

قوله تعالى : ( فَلْیَرْتَقُوا فِی الْأَسْبابِ ) [ 38 / 10 ] أی فی معارج السماء وطرقها التی یتوصل بها إلى العرش و یدبر بها أمر العالم. 

و منه : المَرْقَاةُ، رَقَّى، رُقَیَّةُ، الرُّقُوءُ ، المُرْتَقَى .

 

( رها )

رَهَا : رَهْواً [ رهو ]: نرمى و رفاقت کرد ، آهسته راه رفت 

قوله تعالى : ( وَاتْرُکِ الْبَحْرَ رَهْواً ) [ 44 / 24 ] أی ساکنا کهیئته .

و منه قوله تعالى : ( وَاتْرُکِ الْبَحْرَ رَهْواً ) قال : و « الرَّهْو» السیر السهل ، و « الرَّهْوَةُ » المکان المرتفع والمنخفض أیضا یجتمع فیه الماء ، والجمع « رَهَوَاتٌ» بالتحریک.